DEVAM: 6- KAMET
CÜMLELERİNİ BİRER DEFA OKUMAK BABI
حَدَّثَنَا
نصر بن علي
الجهضمي.
حَدَّثَنَا عمر
بن علي، عن
خالد الحذاء،
عن أبي قلابة،
عن أنس؛ قال: - أمر
بلال أن يشفع
الأذان ويوتر
الإقامة
Enes (bin Malik)
(r.a.)'den rivayet edildiğine göre şöyle söylemiştir:
«Bilal
(r.a.)'e ezanı çift ve ikameti tek lafızlarla okuması emrolundu.»
Tahric: Ezan
cümlelerinin çift ve kamet cümlelerinin tek okunmasına dair Enes (r.a.)'in
hadisini Buhari, Müslim, Ahmed, Beyhaki, Ebu Davud, Nesai, Tirmizi. Tahavi ve
Darekutni de rivayet etmişlerdir.
AÇIKLAMA:
Müslim'in
farklı senedlerle rivayet ettiği Enes (r.a.)'in hadisinin bir rivayeti
şöyledir:
''Ashab,
tanıyacakları bir şeyle namaz vakitlerini bildirmekten bahsettiler. Bazıları
ateş yakmayı, bazıları da çan çalmayı teklif ettiler. Bunun üzerine ezan'ı
çift, kameti tek lafızlarla okuması emredildi.''
Müslim'in Bahsi
geçen rivayeti bu hadisin namaz vakitlerinde halkı ezana davet etmek için
sahabilerin müzakeresi sonucunda Abdullah bin Zeyd /r.a.)'in rüya görmesi olayı
neticesinde Bilal (r.a.)'e verilen emri bildirmektedir,
Ezan'ın çift
okunmasından maksad ezan'daki cümlelerin ikişer defa okunmasıdır. Enındaki
cümlelerin çoğunun çift okunması emredildiği için bu ifade tarzı
kullanılmıştır. Çünkü sahih rivayetlerle sabit olduğu gibi ezan'ın başındaki
''Allahu Ekber'' cümlesi dört defa ve ezan'ın sonundaki ''La ilahe illallah''
cümlesi de bir defa okunur. Keza kametin tek okunmasından maksad bundaki cümlelerin
çoğunun tek okunmasıdır. Zira kametin başındaki ''Allahu ekber'' cümlesi ile
''Ked kametu'selat... '' cümlesinin ikişer defa okunması sahıh hadislerle
sabittir.
Ezan ve kamet
cümlelerinden hangisinin kaçar defa okunacağına dair alimler arasındaki ihtilaf
709 nolu Ebu Mahzure (r.a.)'in hadisine ait açıklamasında zikredilmiştir ..
EI-Menhel
yazarı bu hadisi açıklarken şöyle der:
''BilaI
(r.a.)'e emrolundu ... '' parçasında söz konusu edilen emir, Nebi (s.a.v.)
tarafından verilmiştir. Nitekim, Nesai, Darekutni ve Beyhaki'nin rivayetlerinde
Enes (r.a.) : ''Resulullah (s.a.v.) BilaI'e emretti ... " demiştir.
''Ezan'ı çüt ve
kamet'i tek lafızlarla...'' parçasından maksad, ezan cümlelerini ikişer defa
okumaktır. Ezan'ın sonundaki tevhid cümlesi bundan müstesnadır. Çünkü tevhid
kelimesi sahih hadislerde tek olarak geçmektedir. Alimler bu hususta
müttefiktirler. Ezan'ın başındaki ''Allahu Ekber'' cümlesi ise; bunun iki ve
dört defa tekrarlanacağına dair rivayetler mevcuttur. Maliki mezhebine, göre
iki defa tekrarlanır. Diğer mezhebIere göre dört defa tekrarlanır.
Bahsi geçen
parçaya göre kamet cümleleri birer defa okunur. Buhari, Müslim ve Ebu, Davud'un
rivayetlerinde, bu parçanın sonunda: ''Ked kameti's-Salat'' cümlesi müstesna
buyuruluyor. Yani kamet edilirken ''Kad kame ... '' cümlesinin bir defa değil,
iki defa okunması emredilmiştir.
Kametin
başındaki ve sonundaki ''Allahu Ekber,. cümlesi de bu hükümden müstesnadır.
İkişer defa okunur. Çünkü bu durumda sahih rivayetler ile sabittir. Bu hadiste
istisna edilmemesi bir mahzur teşkil etmez. ,(.
El-Hafız İbn-i
Hacer-i Askalani, El-Fetih'te: ''Bu hadis, kamet kelimelerinin ezan kelimeleri
gibi, ikişer defa okunacağına hükmedenler aleyhinde delildir. Bazı Hanefi
alimleri, kamet'in ilk zamanlarda tek olduğunu, sonra bu hükmün kametin çift
olduğunu bildiren Ebu Mahzure (r.a.)'in (709 nolu) hadisi ile mensuh olduğunu,
zira bunun hadisinin Enes (r.a.)'in hadisinden sonra olduğunu söylemişlerdir.
Fakat Hanefi alimlerine şöyle cevab verilmiştir: Ebu Mahzure (r.a.)'in hasen
olan bazı tariklerle rivayet olunan hadisinde ''Terci''' de vardır. O halde
buna da hükmetmeleri gerekir. (Bilindiği gibi Hanefi alimlerine göre ezanda
terci' yoktur.)
Karnet
cümlelerinin birer defa okunması hükmünün Ebu Mahzure (r.a.)'in hadisi ile
mensuh olduğunu söyleyenlerin sözünÜ reddeden' Ahmed bin Hanbel şöyle demiştir:
Nebi (s.a.v.) Mekke fethinden sonra Medine'ye dönüşünde Bilal (r.a.)'in kamet
kelimele,rini birer defa okuyuşuna itiraz etmemiş ve Sa'd el-Karazi (r.a.)'e
böyle öğretmiş, Sa' d (r.a.) da Bilal (r.a.)'den sonra kameti böyle okumuştur,
der.
Ezan
kelimelerinin çoğunu ikişer ikişer söylemek ve kamet kelimelerinin çoğunu birer
defa söylemek hususunda Şafii, Maliki ve Hanbeli mezhebIeri ile Hanefi mezhebi
arasında ihtilaf vardır. Üç mezheb imamlarının delilleri Enes (r.a.)'in bu
hadisi ile Abdullah bin Zeyd bin Abd-i Rabbih'in hadisi ve Peygamber Efendimizin
Ebu Mahzure'ye ezan kelimelerini ikişer ve kamet kelimelerini birer olmak üzere
okumasını emrettiğine dair Buhari'nin "Efal-i İbiad'' kitabındaki
hadisidir. Medine halkının uygulamasının böyle olması ve Hicaz, Yemen, Şam,
Mısır ve Afrika'daki İslam memleketlerindeki tatbikatın böyle olması Bahsi
geçen üç mezhebin delillerine daha da kuvvet kazandırır. Hanefi alimleri yıl
boyunca ve bilhassa hicaz mevsiminde bütün İslam memleketlerinden çok sayıda
insanların toplandığı Mekke'de kamet cümlelerinin ikişer defa okunması ameline
bakarak diğer imamlara muvafakat etmezler. Ve kamet kelimelerini ikişer defa
okurlar. Hanefi alimlerinin dayanağı olan hadisler de" vardır. Mesela;
AbduIIah bin Zeyd'e kametin rüyada ikişer defa olarak öğretildiği Beyhaki ve Ebu
Avane tarafından rivayet edilmiştir. Keza Tirmizi'nin Ebu Cuhayfe rivayetinde
Bilal (r.a.)'in kamet lafızlarını ikişer defa okuduğu ve Tahavi'nin İbn-i
Huzeyme tarikinden yaptığı rivayete göre Nebi (s.a.v.)'in müezzini Sevban
(r.a.)'ın böyle kamet ettiği rivayet edilmiştir.
Hulasa Nebi
(s.a.v.)'in müezzinlerinden Bilal bin Rabah ve Amr bin Ümmü Mektum Medine'de,
Sa'd el-Karazi, Kuba'da ve Ebu Mahzure (r.a.), Mekke'de bulunurlardı.
Bunlardan Bilal
(r.a.) ezanda tarci' etmez kamette ifrat ederdi. (kelimeleri birer defa
okurdu,) Ebu Mahzure (r.a.) ise ezanda terci' yapar, kamette tesniye ederdi.
(Cümleleri ikişer defa okurdu,) İmaın Şafii ve Mekke halkı Ebu Mahzure
(r.a.)'in ezanı ile Bilal (r.a.)'in kametini tuttular.
İmam Ebu Hanife
ile Irak ehli. Bilal (r.a.)'ın ezanı ile Ebu Mahzure'nin kametini aldılar.
Ahmed b. Hanbel ile Medine halkı Bilal (r.a.)'ın ezanı ile lmmetini aldılar.
İmam Malik ise
iki yönden muhalefet ederek kamet cümleIerinin ve ezandaki tekbirlerin ikişer
okunmasına hükmetti.
Gerek ezan cümlelerinin
ve gerekse kamet lafızlarının kaçar defa okunacağına hükmeden İslam alimleri
arasındaki ihtilafları ve' dayandıkları delilleri ayrıntılı olarak bildirmek
çok uzun izah ister. O bilgileri buraya aktarmaya zaman ve zeminimiz müsait
olmadığı için şimdi buraya alamadık. Arzu edenler Tirmizi'nin şerhi
Tuhfetu'l-Ahvezi veya Ebu Davud'un şerhi el-Menhel'in ezan ve kamet bahsine
bakabilir.