DEVAM: 16- ZEKATI VACİP
OLAN MALLARIN BEYANI BABI
حَدَّثَنَا
هِشَامُ بْنُ
عَمَّارٍ.
حَدَّثَنَا
إِسْمَاعِيل
بْن عياش، عَن
مُحَمَّد بْن
عَبْد اللّه،
عَن عمرو ابن
شعيب، عَن
أبيه، عَن
جده؛ قَالَ: -
أنما سن
رَسُول
اللَّهِ صَلَى
اللَّهُ
عَلَيْهِ
وَسلَّمْ
الزَكَاة في
هذه الخمسة:
في الحنطة،
والشعير،
والتمر، والزبيب،
والذرة.
فِي
الزَوائِد:
إسناده ضعيف.
أن مُحَمَّد
بْن عَبْد
اللّه هو
الخزرجي. قال
الأمام أحمد:
ترك الناس
حديثه. وقال
الحاكم: متروك
الحديث بلا خلاف
بين أئمة
النقل فيه.
وقال الساجي:
أجمع أهل
النقل على ترك
حديثه، وعنده
مناكير.
Amr bin Şuayb'ın
babasının dedesi (Abdullah bin Amr bin el-As (r.a.)'den; Şöyle demiştir: Resulullah
(Sallallahu Aleyhi ve Sellem) (toprak mahsullerinden) yalnız şu beş şey için
zekatı meşru kılmıştır: Buğdayı, arpa. hurma, üzüm ve darı.
Not: Zevaid'de
şöyle denmiştir: Bunun isnadı zayıftır. Çünkü ravi Muhammed bin Ubeydillah,
el•Hazreci olan Muhammed'dir. İmam Ahmed: Halk onun hadislerini terketmiş,
demiştir. El-Hakim de: Onun hadislerinin terkedilmiş olduğu hususunda rivayet
imamları arasında ihtilaf yok, demiştir. Es-Sa'd de : Rivayet ehli onun
hadislerini bırakmaya ittifak etmişlerdir. Onun yanında münker hadisler var,
demiştir.
AÇIKLAMA: Bu hadis Zevaid türündendir. Hakim, Darekutni, Tabarani ve Beyhaki'nin Ebu
Musa el-Eş'ari ve Muaz (r.a.)'dan rivayet ettikleri bir hadiste Nebi (s.a.v.)
onlara şu talimatı buyurmuştur;
''(Yerden çıkan mahsullerden) şu dört şeyden başka maddelerden zekat
alma: Arpa, buğday, üzüm ve hurma,''
Darekutni de
Ömer bin el-Hattab (r.a.)'den şu meaJde bir hadis rivayet etmiştir:
"Resulullah (s.a.v.) (yerden çıkan mahsullerden) yalnız şu dört madde için
zekatı meşru kılmıştır: Buğday, arpa, üzüm ve hurma."
Beyhaki'nin bir
rivayetinde Mücahid: "Peygamber (s.a.v.) hayatta iken zekat (toprak
mahsullerinden) yalnız şu beş şeyde bulunurdu, Buğday, arpa, hurma, üzüm ve
darı" demiştir.
Görüldüğü üzere
Beyhaki'nin son rivayetinde darı'nın da zekata tabi olduğu belirtilmiştir.
Yukardaki diğer rivayetlerde bu yoktur. Yalnız diğer dört madde vardır.
Şimdi önce
müellifin ilk hadisini açıklayalım: EI-Menhel yazarı şöyle der:
Muaz (r.a.)'ın
hadisinin manası şudur: Hububat nisaba ulaşınca zekatı, hububat cinsinden
ödenir, başka maddelerden veya nakit olarak ödenmez. Koyun ve keçi sayısı
nisaba ulaşınca zekatı o cinsten ödenir. Deve sayısı 25'e ulaşınca zekatı
deveden ödenir. Çünkü sayısı 25'ten az olan deve zekatı koyun veya keçi olarak
ödenir. Sığır sayısı nisaba ulaşınca zekatı aynı cinsten verilir.
Bir malın zekatının
o malın cinsinden ödenmesinin gerektiğine ve bedelinin verilemiyeceğine
hükmeden alimlerin delillerinden birisi bu hadistir, Diğer bir delil de 'Ebu
Bekir (r.a.)'ın (1800 nolu) hadisidir. Çünkü o hadiste belirli sayılardaki
develer için zekat olarak belirli yaştaki devenin verilmesi ve o yaşta deve
bulunmadığı takdirde bir yaş büyük veya bir yaş küçük devenin verilmesi ve
aradaki yaş farkının koyunlarla veya 20 dirhem gümüşle telafi edilmesi
emredilmiştir. Zaruret olmadıkça Şari'in nassından ayrılıp başka bir şeye dönüş
caiz değildir. Şafii ile arkadaşları ve Hanbeliler böyle hükmetrnişlerdir.
Ebu Hanife ve
Zeyd birı Ali'ye göre, zekat olarak ödenmesi gereken malı vermeyip ziymetini
vermek caizdir. Bunların delillerinden birisi Buhari'nin talikan rivayet ettiği
Muaz (r.a.)'ın hadisidir. O hadiste Muaz (r.a.) Yemen halkından arpa ve darı
yerine bir nevi elbiseleri zekat olarak istemiş ve böyle yapmanın mal sahipleri
için daha kolay ve Medine'deki fakir sahabiler için daha yararlı olduğunu
söylemiştir, Diğer bir delil de ilk grubun delil saydığı Ebu Bekir (r.a.)'ın
(1800 nolu hadisidir. Çünkü o hadiste istenen evsaftaki deve bulunmadığı
takdirde başka vasıftaki devenin verilmesi ve yaş farkının koyunla telafi
edilmesi, koyun temininde güçlük çekildiği takdirde koyunlar yerine 20 dirhem
gümüş ödenmesi emredilmiştir. O gün için 20 dirhem iki koyunun değeri olarak
tesbit edilmiştir. Bu değer değişebilir. Şu halde verilmesi gereken hayvan
yerine onun kıymeti ödenebilir. Bu grubtaki alimler bu babta rivayet olunan Ebu
Hureyre (r.a.)'ın hadisini mal sahipleri için kolay olanın bildirmesi anlamına
yorumlamışlardır
AbduIlah
(r.a.)'ın hadisi topraktan alınan bilumum mahsullerden yalnız buğday, arpa,
hurma, Üzüm ve darının zekata tabi olduğuna delalet eder. Buna göre başka
hububat, meyveler ve sebzeler ile topraktan alınan diğer bitkilerde zekat
yoktur.
Bu husustaki
alimlerin görüşleri hakkında el-Menhel yazarının verdiği geniş malumatın şöyle
özetlenmesi mümkündür:
1. Hasan-ı
Basri, Sevri, Şa'bi ve Hasan bin Salih'e , göre yalnız buğday, arpa, üzüm ve
hurmadan zekat verilir. Bunların delilleri yukarda işaret edilen Ebu Musa
el-Eş'ari (r.a.) ile Muaz (r.a.)'ın hadisi, Ömer bin el-Hattab (r.a.)'ın hadisi
ve Mücahid'in rivayetidir. Bu babtaki Abdullah (r.a.)'ın hadisi de bunlar için
delil olabilir. Ancak notta belirtildiği gibi bunun senedi zayıftır. Bir de bu
hadiste darınm da zekata tabi olduğu bildirilmiştir.
Beyhaki: Ayrı
ayrı senedlerle rivayet edilen bu hadisler birbirini takviye ederler Bunun
yanında Ömer. Ali ve Aişe (r.anhum)'un. "Sebze ve benzeri yeşilliklerde
zekat yoktur," eserleri vardı!'
2. Ebu Hanife
ve Züfer'e göre, örf ve adette. gelir ve verim almak için ekilen bitkiler
zekata tabidir. Buna hububat, karpuz, hıyar, patlıcan, yonca, şeker kamışı gibi
mahsüller için zekat verilir. Fakat odun, ot, saman, hurma dalı, kendiliğinden
çıkan çayır, kamışlar, ağaçlar ve benzeri maddeler zekata tabi değildir. Çünkü
örf ve adette bu gibi şeyler, toprağın verimliliği amacı ile yetiştirilmez.
Bu grubun delill~ri;
"Mallarından zekat al.'' ayeti gibi zekata ait nassların umumiliği ve 1816
- 1818 nolu hadislerin umumiliğidir. Bu mahsuller için nisap şart değildir.
Azından da zekat verilir.
3. Ebu Yusuf ve
Muhammed'e göre,bir yıl kalabilen mahsuller, ister bir ölçekle ölçülebilen
hurma gibi maddeler, ister miktarının tesbiti başka yollarla yapılan pamuk ve
şeker pancarı gibi maddeler olsun zekata tabidir. Fazla uğraştırmadan bir yıl
kalamayan sebzeler, meyveler ve bitkiler zekata tabi değildir.
Zekata tabi
olan mahsuller ölçeklerle ölçülen maddelerden olursa nisab miktarından az
olmaması gerekir. Diğer maddelerden ise Ebu Yusuf'a göre bunun değeri, ölçekle
ölçülen en ucuz maddenin nisap miktarının değeri tutarından az değilse zekata
tabidir. Aksi takdirde tabi değildir. Bu görüşe göre kolaylıkla kurutulmakla
bir yıl saklanamayan meyveler,. sebzeler ve benzeri mahsuller zekata tabi
değildir. Bunların delili Darekutni, Hakiın ve Tirmizi'nin değişik senedlerle
rivayet ettikleri; ''(Meyve, sebze gibi) yeşilliklerde zekat yoktur.''
hadisidir. Bu hadisin senedIeri zayıf iseler de muteaddit oldukları için
birbirini takviye ederler.
4. Malik ve
Şafii'ye göre topraktan çıkan bitkilerden zekat, insanlar tarafından ekilen ve
zahire nevinden olup uzun süre bozulmadan saklanabilen buğday, arpa, darı,
pirinç, mercimek ve nohut gibi hububatta vardır. Şu halde zahire nevinden
olmayan sebzeler ve meyveler gibi yeşillikler, keten ve pamuk tohumu, susam ve
zeytin gibi maddeler zekata tabi değildir.
Meyvelerden
yalnız üzüm ve hurma zekata tabidir.
Bu iki mezhebe
göre zekata tabi toprak mahsulünün nisaba ulaşması şarttır. Daha az ise zekatı
ödenmez.
5. Ahmed'e göre
insanlar tarafından yetiştirilen hububat ve meyvelerden kurutulmaya ve uzun
süre kalmaya elverişli olup ölçeklerle ölçülen maddeler zekata tabidir. Bu
maddelerin zahire nevinden olması şart değildir. Şu halde buğday, arpa, darı ve
pirinç gibi hububat. bakla. fasulye. keten ve salatalık tohumu zekata tabidir.
Keza, kurutulmaya elverişli olan incir, kaysı, üzüm, hurma gibi meyveler.
ceviz. fındık ve fıstık da zekata tabidir.
Şeftali .ayva. elma ve kurutulmaya elverişli olmayan incir ile kayısı
vesair meyveler. hıyar. patlıcan, domates gibi sebzeler ve benzeri yeşillikler
zekata tabi değildir."
Hububat.
meyveler. sebzeler ve diğer toprak mahsullerinden hangilerinin zekata tabi
olduğu ve hangisinin tabi olmadığı ve ne gibi şartlar arandığı hususunda.
ayrıntılı bilgi için dört mezhebin fıkıh kitaplarına müracaat edilmelidir.