DEVAM: 7- KADIN BİR
VELİSİ (YANİ EŞİ VEYA MAHREMİ OLAN BİR ERKEK) OLMAKSIZIN HACC'A GİDEBİLİR
(Mİ?), BABI
حدّثنا
أَبُو بَكْرِ
بْنُ أَبِي
شَيْبَةَ. حدّثنا
شَبَابَة
عَنِ ابْنِ
أَبِي
ذِئْبٍ، عَنْ
سْعِيدٍ
الْمَقْبُريِّ،
عَنْ أَبِي
هُرَيْرَةَ؛
أَنَّ
النَّبِيِّ
صلى الله عليه
وسلم قَالَ
((لاَ يَحِلُّ
لاِمْرَأَةٍ
تُؤْمِنُ
بَالله
وَالْيَوْمِ
الآخِرِ،
أَنْ تُسَافِرَ
مَسِيرَة
يَوْمٍ
وَاحِدٍ،
لَيْسَ لَهَا
ذُو
حُرْمَةٍ)).
Ebû Hureyre
(r.a.)'den rivayet edildiğine göre; Nebi (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) şöyle
buyurmuştur: «Allah'a ve âhiret gününe inanan hiç bir kadına, beraberinde
mahremi olan bir erkek bulunmadığı halde tek bir günlük mesafeye yolculuk
etmesi helâl değildir.»
AÇIKLAMA: Ebu Said (r.a.)'ın hadisini Buhari, Müslim, Tirmizi ve Ebu Davud da
rivayet etmişlerdir. Bu hadise göre bir kadının beraberinde kocası veya
mahremi, yani nikahlanması ebedi olarak haram olan bir erkek bulunmaksızın üç
günlük veya daha uzak mesafeye yolculuk etmesi haramdır.
Ebu Hureyre
(r.a.)'in hadisini Buhari, Müslim, Tirmizi ve Ebu Davud da rivayet etmişlerdir.
Bu hadise göre ise kadının, beraberinde kocası veya mahremi olan bir erkek
bulunmadığı halde bir günlük mesafeye yolculuk etmesi haramdır.
Mahrem: Kan,
sıhri yakınlık veya süt emzirmeden dolayı nikahlanması ebedi olarak haram olan
kimse demektir. Mesela kadının babası, erkek kardeşi, kardeşinin oğlu, amcası,
dayısı, dedesi, kayın babası, üveyoğlu, süt babası, süt erkek kardeşi, süt oğlu
o kadın için mahrem sayılır. Çünkü kadın bunların hiç birisiyle hayatı boyunca
katiyyen evlenemez.
Bu iki hadis,
bir kadının beraberinde mahremi olan bir erkek veya kocası bulunmadığı halde
bir günlük, üç günlük veya daha fazla bir mesafeye yolculuk edemeyeceğine
delalet ederler.
Mahremi veya
kocası beraberinde bulunmadığı halde kadının yolculuk etmesinin haram olduğu
mesafe hususunda değişik rivayetler mevcuttur. Bu mesafenin bir gün, yarım gün,
iki gün, üç gün ve üç gün ile bundan fazla süre olduğuna dair sahih rivayetler
vardır. Avnü'l-Mabüd yazarı bu rivayetleri Müslim'den ve diğer sahih
kitablarından naklen almıştır. Bunları görmek isteyenler anılan kitaba veya
Kütüb-İ Sitte'ye baş vurabilir, Bunları buraya aktarmaya gerek görmüyorum. Ben
sadece bu rivayetlerin değişikliğinin sebebine dair bilgiyi aktarmakla
yetineceğim.
Avnü'l-Mabüd
yazarı bu hususla ilgili olarak Beyhaki'den naklen şöyle der: Bana öyle geliyor
ki, bir defa Resul-i Ekrem (s.a.v.)'e kadının beraberinde bir mahremi
olmaksızın üç günlük yolculuğa çıkması sorulmuş ve Resül-i Ekrem (s.a.v.) bunun
haram olduğunu bildirmiştir. Kadının beraberinde bir mahremi yok iken bir
günlük mesafeye yolculuk etmesi hükmü başka bir zaman sorulmuş, Peygamber
(s.a.v.) buna da hayır cevabını vermiştir. Bir başka zaman kadının mahremsiz
olarak iki günlük yolculuğa çıkması O'na sorulmuş ve yine hayır cevabı
alınmıştır. Diğer bir zaman kadının bir berid, yani yarım günlük bir yolculuğa
beraberinde bir mahremi bulunmadığı halde çıkması hükmü O'na sorulmuş ve yine
hayır cevabı verilmiştir. Bu itibarla her sahabi, işittiği buyruğu rivayet
etmiştir. Ayni sahabinin muhtelif rivayetlerde bulunması sebebine gelince o
sahabi muhtelif yerlerde Resul-i Ekrem (s.a.v.)'den işittiği cevabları ayrı
ayrı zamanlarda rivayet etmiştir. Bu rivayenerin hepsi sahihtir. Bunların hiç
birisinde mesafe tahdidi yoktur. Resul-i Ekrem (s.a.v.) de bir mesafe tahdidi
koymayı kasdetmemiştir. Hülasa bu rivayetlerden çıkan sonuç şudur: Kadın, kısa
veya uzun bir yolculuğa, beraberinde kocası veya mahremi olan bir erkek bulunmadığı
halde çıkamaz. Bu yolculuk yarım gün, bir gün, iki gün, üç gün veya daha fazla
sürsün hepsi aynidir. Çünkü Müslim'in İbn-i Abbas (r.a.)'den rivayet ettiği şu
hadis'te süre yoktur: ''Bir mahreminin beraberinde olmaksızın hiç bir kadın
yolculuk edemez'' Bu rivayet yolculuğu kısasına da uzununa da şümullüdür.
Hacc'ın farz
kılındığına dair; "Ka'be'yi hac (ziyaret) etmek Allah'ın insanlar üzerinde
(farz) bir hakkıdır ... " ayet umumi olduğu için İslam ümmeti, kadına,
gücü yettiği zaman hacc'ın farz olduğu noktasında icma etmiştir. Kadının
gücünün yetmesi durumu erkeğin gücünün yetmesi durumu gibidir. Lakin alimler
kadına hacc'ın farz olması için beraberinde bir mahreminin bulunması şartı
hususunda ihtilaf etmişlerdir. Şöyle ki:
1. EBu
Hanife'ye göre kadının ikamet ettiği yer ile Mekke arasındaki mesafe üç konak
veya daha fazla ise kendisine hacc'ın vacib olması için beraberinde bir
mahreminin bulunması şarttır. Fakat bu mesafe üç konaktan az olduğu takdirde
kadının beraberinde bir mahremi olmasa bile kendisine hac vacibtir. Hadis ehli
ile re'y ehlinden bir cemaat da Ebu Hanife'nin görüşündedir. Hasan-i Basri ile
Nahai'den de bu görüş rivayet edilmiştir.
2. Ata, Said
bin Cübeyr. İbn-i Sirin. Malik. Evzai ve meşhur kavlinde Şafii: Kadına hacc'ın vacib
olması için beraberinde bir mahreminin bulunması şart değildir. Şart olan şey,
kadının nefsinin güvence içinde olmasıdır. demişlerdir. Şafii'nin arkadaşları
demişler ki, bu güven kadına kocası, veya mahremi olan bir erkek ya da
güvenilir bir kaç kadının refakat etmesi ile oluşur. Bu üç refakatçıdan biri
olmadıkça Şafii'ye göre kadına hac vacib değildir. Şayet refakatçı güvenilir
bir tek kadın ise Şafii'ye göre kadın hac vacib değildir. Lakin o güvenilir
refakatçı kadınla beraber hacc'a gitmesi caizdir."
Kurtubi de:
Yukardaki ihtilafın sebebi bu hadislerin zahirinin hacc'ın farziyetine dair;
''.....Ona bir yol bulabilenlerin Beyt'i haccetmesi Allah'ın insanlar üzerinde
bir hakkıdır. .....''(Al-i İmran 97) ayetinin zahirine muhalif görülmesidir.
Çünkü bu ayetin zahirine göre hac ibadeti Mekke'ye gitmeye bedenen güçlü olan
herkese farzdır. Bir mahremi refakat etmeyen kadın vücutça Mekke'ye gitmeye
muktedir ise bu ayete göre hac ona vacibtir. Bu hadislerin zahiri bu hükme
muhalif görülünce alimler görülen ihtilafın giderilmesi hususunda değişik
yorumlar yapmışlardır:
Ebu Hanife ve
onun görüşünde olan alimler bu hadisleri yukardaki ayette geçen "İstitaa =
Gücün yetmesi" sözünü k.adınlar açısından açıklayıcı kılmışlardır. Yani
kadınların Mekke'ye gitmeye güçlerinin yetmesi sadece vücutça sağlıklı olması
değil, ayni zamanda beraberinde bir mahreminin bulunması imkanına sahib
olmasıdır.
Malik ve onun
görüşünde olan alimlere göre bu hadisler de vacib olan yolculuklara
değinilmemiştir. Ayetteki "İstitaa" Mekke'ye güven içinde gitmeye
bedenen gücün yetmesi anlamını taşır. Bu hususta erkekler ile kadınlar arasında
bir ayırım yoktur. Anılan hadislere cevaben şöyle de denilmiştir: Bu hadisler
yol emniyeti olmadığı zaman anlamına yorumlanmıştır. Ez-Zerkani böyle demiştir,
der.
EI-Menhel
yazarı da dört mezheb alimlerinin konuya ilişkin görüşlerini 'ayrıntılarıyla ye
delilleriyle birlikte anlatmaktadır. Bunu buraya aktarmak çok geniş yer alır.
Bu itibarla mezhebIerin görüşlerinin özetlerini nakletmekle yetineceğim,
EI-Menhel
yazarı özetle şöyle der:
1. Hanefi
alimlere göre bir kadın, beraberinde kocası veya mahremi olan bir erkek
bulunmadığı halde üç günlük veya daha fazla mesafeye yolculuk edemez. Fakat
bundan az mesafeye beraberinde bunlardan kimse olmaksızın yolculuk etmesi
caizdir. Bu itibarla kadının bulunduğu yer ile Mekke arasındaki mesafe üç
günlükten az ise kadın, beraberinde kocası veya mahremi bir erkek bulunmasa
bile hacc'a gidebilir. Şayet bu yer ile Mekke arasındaki mesafe üç günlük veya
daha fazla ise beraberinde kocası veya mahremi olan bir erkek yok iken kadının
hacc'a gitmesi caiz değildir.
Kadın anılan
yakınlarından birisini beraberinde götüremediği taktirde hacca gitmeye güçlü
sayılmaz ve dolayısıyla ona hac vacib olmaz.
2. Şafiiler'e
göre kadının yolculuk edeceği mesafe ne olursa olsun beraberinde bir mahremi
veya kocası yok iken yolculuk edemez. Hanbeliler' in görüşü de böyledir. Bu iki
mezneb alimlerine göre hac yolculuğu da böyledir. Yani kadının beraberinde
kocası veya mahremi olan erkeklerden biri bulunmadıkça ona hac ibadeti vacib
olmaz. Şafii mezhebine göre kadın güvenilir bir kaç kadının refakatinde hacc'a
gidebilir ve böyle refakatçı bulduğu takdirde ona hac vacib olur. Kadının
bulunduğu yer ile Mekke arasındaki mesafenin yakınlığı veya uzaklığı fark
etmez.
3. Maliki
alimlere göre kadının beraberinde kocası veya bir mahremi yok iken 24 saatlik
mesafeye mübah bir yolculuk veya nafile hac yolculuğu edemez. Fakat farz olan
hac yolculuğu mesafesi 24 saat veya daha fazla olduğu takdirde kadının
beraberinde kocası veya mahremi olmayıp da güvenilir yol arkadaşları var ise
ona hac vacibtir. Ona refakat eden arkadaşları güvenilir kimseler olduktan
sonra ister bir grup erkek olsun ister bir grup kadın olsun fark etmez. Keza
kadın genç olsun yaşlı olsun hüküm aynidir. Şayet kadının bulunduğu yer ile
Mekke arasındaki mesafe bir günlük ve bir gecelikten az ise anılan refakatçı
bulunmasa bile kadın hacc'a gidebilir. Hatta hacc'ın diğer şartları tahakkuk
ettiği takdirde ona hac ibadeti farz olur.