9- ÖLÜ YERİNE HAC ETMEK
BABI
حدّثنا
مُحَمَّدُ
بْنُ عَبْدِ
اللهِ بْنِ نُمَيْرٍ.
حدّثنا
عَبْدَةُ
بْنُ
سُلَيْمَانَ
عَنْ
سْعِيدٍ،
عَنْ
قَتَادَةَ،
عَنْ غَرَزَةَ،
عَنْ سَعِيدِ
بْنِ
جُبَيْرٍ،
عَنِ ابْنِ
عَبَّاسٍ؛
أَنَّ
رَسُولَ
اللهِ صلى
الله عليه
وسلم سَمعَ
رَجُلاً
يَقولُ:
لَبَّيْكَ عَنْ
شُبْرُمَةَ. فَقَالَ
رَسُولُ
اللهِ صلى
الله عليه
وسلم ((مَنْ
شُبْرُمَةُ؟))
قَالَ:
قَرِيبٌ لِي. قَالَ
((هَلْ
حَجَجْتَ
قَطُّ؟))
قَالَ: لاَ. قَالَ
((فَاجْعَل
هذِهِ عَنْ نَفْسِكَ،
ثُمَّ حُجَّ
عَنْ
شُبْرُمَةَ)).
(Abdullah) bin
Abbâs (r.a.)'dan; Şöyle demiştir: Resulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) (bir
defa) bir adamı = "Allahım ben Şübrüme yerine senin emrine amadeyim,
çağrına icabet ettim" duasını okurken işitti ve bunun üzerine Resulullah
(Sallallahu Aleyhi ve Sellem) (adama) :
Şübrüme kimdir?»
buyurdu. Adam: — Benim bir yakınımdır,
diye cevab verdi. Resûl-i Ekrem (Sallallahu Aleyhi ve Sellem): Sen (kendi
nefsin için) hiç hac ettin mi?» diye sordu. Adam: Hayır, dedi. Resûl-i Ekrem
(Sallallahu Aleyhi ve Sellem): Şu halde sen bu hacc'ı kendi nefsin için yap,
sonra Şübrüme yerine hac ibâdetini yap,» buyurdu.
AÇIKLAMA: Bu hadisi Ebu Davud, İbn-i Hibban ve Beyhaki de rivayet etmişlerdir.
İbn-i Hibban ve Beyhaki bu hadisin senedinin sahih olduğunu söylemişler ve
Beyhaki bu konuda bundan daha sahih bir hadisin bulunmadığını söylemiştir ..
Şafii de bu hadisi Ebu Kılabe'den mevküf, yani İbn Abbas (r.a.)'ın eseri ve
sözü olarak rivayet etmiştir.
Şübrüme yerine
hacc'a giden adamın isminin Nübeyşe bin AbdiIIah olduğu söylenmiştir.
Şübrüme adına
Lebbeyke duasını okuyan adama Resül-i Ekrem (s.a.v.)'in sorduğu soru şekli Ebu
Davud'un rivayetinde; "Sen kendi nefsin için (daha önce) hac ettin
(mi)?" şeklindedir.
HADİSTEN
ÇIKARILAN FIKIH HÜKÜMLERİ
Kendi nefsi
için hac ibadetini ifa etmemiş olan bir kimse başkası adına hac etmek üzere
ihrama girse bile bu ihramı ve niyeti kendi adına değiştirmekle mükelleftir.
Çünkü başlamış olduğu hacc'ı ancak bu şekilde kendi adına çevirebilir. Hüküm bu
olunca, kendisine hac ibadeti farz olmuş olsun veya olmasın kendi adına hac
etmemiş iken ölü veya diri bir kimse adına hacc'a gidemez. Çünkü Peygamber
(s.a.v.) Şübrüme adına Lebbeyke duasını okuyan adama hac ibadetinin kendisine
farz olup olmadığını veya Şübrüme'nin hayatta olup olmadığını sormadan, bu
hacc'ı kendi adına çevirmesini emretmiştir. Resül-i Ekrem (s.a.v.)'in
soruşturma yapmadan bu hukmü buyurması, bunun genelliğine delalet eder.
KENDİ ADINA HAC
ETMEMİŞ BİR KİMSENİN BAŞKASI ADINA HAC ETMESİNE DAİR İLMİ GÖRÜŞLER
1. Şafiiler,
Hanbeliler, Evzai ve İshak bu hadisin hükmü ile amel ederek: Kendi adına hac
etmemiş iken başkası adına hac ibadetine başlayan bir kimse bu hacc'ı kendi
adına çevirmek ve bu şekilde tamamlamakla mükelleftir, niyet ettiği kimse adına
hac etmiş sayılamaz, demişlerdir.
2. Ahmed bin
Hanbel'den yapılan diğer bir rivayete göre bu şekilde başlanan hac ihramı ne
adamın kendi hacc'ı için ne ue başka kimse için sahih ve geçerli sayılamaz.
3. Hanefiler
ile Malik: Kendi nefsi için hac ibadetini na etmemiş bir kimsenin başka bir
kimse adına hacc'a gitmesi mekruhtur, demişler ve hadisteki emri mendubluk
manasına yorumlamışlardır. Ayrıca Hanefiler bu hadisin senedinin zayıf olduğunu
söylemişler. Tahavi de bu hadisin mevkuf olduğunu, yani İbn-i Abbas'ın bir
eseri olduğunu söylemiştir. Birinci grubun hadisin senediyle ilgili görüşlerini
yukarda anlatmıştım. Tekrarlamaya gerek görmüyorum.
4. Sevri'ye
göre kendi nefsi için hac etmemiş iken başkası adına hacc'a niyetlenip ihrama
giren kimsenin durumuna bakılır:
Eğer kendisine
hac farz olmuş ise, kendi nefsi için hacetmeden başkası adına hacca gitmesi
caiz değildir. Şayet kendisine hac farz olmamış ise, başkası adına başladığı
hac ibadeti niyet ettiği kimse adına sahihtir.
Şu noktayı da
belirteyim: Müellifimiz bu hadisi "Ölü yerine hac etmek" başlığı
altında açtığı bu babta rivayet etmiştir. Bu duruma göre hadiste sözü edilen ve
kendi adına hacc'a başlanılan Şübrüme o tarihte ölü imiş. Fakat bu hususta
hadisin şerhlerinde bir kayda rastlamadım.