DEVAM: 58- AMEL (YANİ
FARZ, VACİB VE SÜNNET OLAN HER TÜRLÜ İBADET VE HAYIR İŞLEMEN) İN FAZiLETİ BABI
حدّثنا
أَبُو بَكْرِ
بءنُ أَبِي
شَيْبَةَ. حدّثنا
أَبُو
مُعَاوِيَةَ
وَوَكِيعٌ
عَنِ الأَعْمَشِ،
عَنْ أَبِي
صَالِحٍ،
عَنْ أَبِي
هُرَيْرَةَ؛
قَالَ: قَالَ
رَسُولُ
اللهِ صلى
الله عليه وسلم
((كُلُّ
عَمَلِ ابْنِ
آدَمَ
يُضَاعَفُ لَهُ:
الْحَسَنَةُ
بِعَشْرِ
أَمْثَالِهَا
إِلَى
سَبْعِمِائَةِ
ضِعْفٍ. قَالَ
اللهُ سُبْحَانَهُ:
إِلاَّ
الصَّوْمَ،
فَإِنَّهُ لِي.
وَأَنَا
أَجْزِي
بِهِ)).
Ebu Hureyre
(r.a.)'den rivayet edildiğine göre; Resulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)
şöyle buyurdu, demiştir: «Âdem oğlunun işlediği her (hayırlı) amel onun için
(sevab bakımından) kat kat arttırılır: Her hasene (ibâdet, hayır) on mislinden
yedi yüz misline kadar arttırılır. Allah Sübhanehu buyurdu ki: Fakat oruç
(sevabı) böyle değildir. Çünkü oruç şüphesiz benim içindir ve onun mükâfatını
ben veririm.»
AÇIKLAMA: Bu bılbın ilk hadisi Müslim tarafından da rivayet edilmiştir.
İkinci hadis;
Buhari, Müslim. Tirmizi ve Nesai tarafından da rivayet edilmiştir. Son hadis
ise 1638 numarada geçti.
. "
Birinci hadis
Müslim' in rivayetinde; ''Allah buyurur ki: Kim bir hasene işlerse. diye
başlar.
Bu hadisin baş
kısmında mü'min bir kimsenin işlediği ibadet ve hayırlı işlerin sevabının en az
on kat arttırıldığı, Allah Teala'nın dilediği kullannın sevabını daha da
arttırdığı ve mü 'min bir kimsenin işlediği kötülÜğün cezasının ancak o kötülük
kadar olduğu veya Allah tarafından bağışlandığı belirtilmektedir. Hadisin
bundan sonraki bölümünde:
Kulun Allah'a
bir kanş, bir zira ve bir kulaç kadar yaklaşması ve kulun yürüyerek Allah'a
gitmesi ifadeleri bulunur. Bu ifadelerden maksad, mecazi manalardır. Keza.
Allah'ın kuluna bir zira, bir kulaç yaklaşması ve koşarak kuluna gitmesi
ifadeleri de mecazi manalarda kullanılmıştır.
Nevevi bu
hadisin şerhinde şöyle der: Bu hadis, Sıfat-ı İlahiyye'ye ait hadislerdendir.
Bunun zahiri manasının kasdedilmesi muhal ve imkansızdır. Kasdedilen mana
şöyledir: Kim ibadet ve hayır işlemekle bana yaklaşırsa ben de rahmet,
desteklemek, yardımcı olmak ve başarılı kılmakla ona yaklaşırım. Kulum ibadet
ve hayratını arttırırsa ben de bu ikramımı arttırırım. Şayet kulum ibadet ve
taatıma hız verirse ben de bol rahmetimi ona yağdırmakla yaptığının fazlasını
veririm ve maksadına ulaşması için fazla yorulmasını şart koşmam. Yani kul
Allah'a kulluk görevini ifa etmek husüsunda gösterdiği gayret derecesine göre
ilahi lütfa kavuşur.
Hadisin son
kısmında da Allah'ın mü'min kuluna olan hesapsız lütuf ve mağfireti belirtilir.
Hadiste geçen
bazı kelimeleri açıklayayım:
Şibr: Karış
demektir. Zira ise parmak uçlanndan dirseğe kadar olan kısma denilir. Bir de
uzunluk ölçüsü olan arşın manasına da gelir.
Ba'da bir kulaç
demektir. Nevevi der ki: Ba', iki kolun ve kollar arasında kalan beden kısmının
uzunluğu kadar bir uzunluk demektir.
Meşiy:
Yürümektir. Hervele ise hızlı yürümektir.
Kırab ve Kurab:
Bir boşluğun dolusuna yakın mikdan demektir.
Yer küresinin Kırab'ı
veya Kurab'ı; onun dolusuna yakın mikdan demektir. Hadisin son kısmında bir
mü'minin günahlan yer küresini dolduracak mikdara yakın bir meblağda olsa bile,
Allah Teala'nın o kuluna o kadar mağfiret lütfedeceği mÜjdelenir. Tabii bu
müjde Allah'ın irade ve dilemesine bağlıdır. Bir mü'min buna güvenerek hata
işlemeye cür'et etmemelidir. Çünkü Allah Teala Nisa süresinin 116. ayetinde;
Allah kendisine ortak koşulmasını kesinlikle bağışlamaz, bundan başkasını
dilediğine bağışlar:o buyurmaktadır. Bu itibarla hadisin son bölümünü bu
şekilde yorumlamak gerekir.
Ebü Hureyre
(r.a.)'ın hadisinin izahına gelince: Bu hadiste geçen Allah'ın -Ben (mü'min)
kulumun benim hakkımdaki zannı (kanaatı) yanındayım- buyruğu iki şekilde
yorumlanmıştır: Birincisi: Yani mü'min kulum, benim onu bağışlıyacağımı umarak
cezalandırmama daha az ihtimal verirse, umduğu gibi muamele ederim. Şayet
cezalandırmam ihtimalini daha kuvvetli görürse yine umduğu gibi muamele ederim,
yani bu kere cezalandırırım. Şu halde mü 'min bir kimse ilahi magfirete kavuşma
ihtimaline ağırlık vermeli ve cezalandırma ihtimaline ağırlık vermemelidir.
el-Hafız,
Buhari'nin şerhinde (Fethu'l-Bari) bu hadisi izah ederken bu yorum hakkında: Bu
yorum şekli, mü'minin ölüm döşeğine girdiği zamana mahsustur. Muhakkik alimler
böyle demişlerdir. Başka zamanlara gelince bu hususta bir kaç görüş vardır.
Bazılarına göre mü'min korku ile ümit içinde olmalıdır ve cezalandınlma
ihtimali ile bağışlanma ihtimalini dengede tutmalı, eşit bilmelidir. Bir kısım
alimlere göre cezalandırılma ihtimaline ağırlık vermelidir. Bir başka görüşe
göre bağışlanma ihtimaline ağırlık vermelidir, der.
İkincisi:
Buyruktan maksad şudur: Mü'min kul işlediği günahtan dolayı mağfiret dilediği
zaman, bağışlanma, tevbe ettiği zaman tevbesinin kabul edilmesi ve dua ettiği
zaman duasının geçerliliği ihtimaline ağırlık vermelidir. Kul böyle ümit
beslerse Allah da onun günahını bağışlar, tevbesini ve duasını kabul buyurur.
Hadisin -Kulum
beni andığı zaman muhakkak onunla beraberimbuyruğundan maksad şudur: Kulum beni
andığı zaman benim rahmetim, hidayetim, yardımım ve tevfİkim onunla beraberdir.
Hadisin ''Kulum
beni gizli anarsa ben de onu gizli anarım'' buyruğundan maksad şudur: Kulum
beni gizli olarak takdis ve tenzih ederse, ben de gizli olarak onu bağışlayıp
sevablandırırım, melekler bile bundan haberdar olmazlar.
El-Hafız'ın
beyanına göre İbn-i Ebi Cemre: Bu zikirden maksad yalnız dil ile veya yalnız
kalb ile ya da hem dil hem de kalb ile yapılan zikir olabilir, bunların hepsi
muhtemeldir. Bundan maksat ilahi emirlere itaat ve yasaklardan sakınmak da
olabilir, demiştir.
Hadisin ''Kulum
beni bir cemaat içinde anarsa ben de onu o cemaattan daha hayırlı bir topluluk
içinde anarım- buyruğundan maksad şudur: Kulum açıktan beni an ar, zikrederse
ben de onu yüce melekler topluluğunun haberdar olacağı bir sevab ile
mükafatlandırırım.
Nevevi bu
fıkranın izahı bölümünde özetle şöyle der: Hadisin bu bölümü, meleklerin
Nebilerden üstün olduğunu iddia eden Mutezile mezhebi mensubları ile onların
görüşüne katılanlar için bir delil olarak gösterilir. Bizim arkadaşlarımızın ve
başka alimlerin görüşlerine göre ise Nebiler meleklerden üstündür. (Ehl-i
Sünnet mezhebinin cumhurunun malum görüşü de böyledir. Bu hadisin Mutezile için
delil sayılamayacağı şöyle izah edilir: Cemaat halinde zikredenler arasında
genellikle bir Nebi bulunmaz. Bu itibarla yüce Allah, bu kulları melekler
cemaatmda andığı zaman melekler ceMaatı o insanlar cemaatmdan üstün olmuş olur.
Durum bu olunca meleklerin Nebilerden üstünlüğü hükmü çıkmaz.
El-Hafız şu
cevabı da beyan eder: Melekler cemaatmın üstünlüğü şu sebebIedir, denilebilir:
Yüce Allah melekler. topluluğuna O'nu anan kuluna verdiği sevabı ilan buyurur.
Bu itibarla me-' lekler topluluğunda kulu anan yüce Allah'tır. Elbette yüce
Allah'ın, kulunu andığı topluluk başka topluluktan üstün olur.
Hadisin bundan
sonraki bölümü Ebu Zerr (r.a.)'IN hadisindeki bölüme benzediği için bununla
ilgili izah orada verilmiştir, artık burada tekrarlamaya gerek yoktur.