DEVAM: 13- İMAM OKUDUĞU
ZAMAN SUSUNlJZ BABI
حَدَّثَنَا
علي بْن
مُحَمَّد.
حَدَّثَنَا عبيد
اللَّه بْن
موسى. عَن
الحسن بْن
صالح، عَن
جابر، عَن أبي
الزبير، عَن
جابر؛ قَالَ: -
قَالَ رَسُول
اللَّهِ
صَلَى
اللَّهُ
عَلَيْهِ
وَسلَّمْ ((من
كان له إمام،
فقراءة
الإمام
قراءة)).
فِي
الزَوائِد: في
إسناده جابر
الجعفي، كذاب.
والحديث
مخالف لما
رواه الستة من
Cabir (r.a.)'den
rivayet edildiğine göre; Resulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurdu,
demiştir :
«Namaz kılan bir
kimsenin imamı bulunursa, imamın kıraati, onun için kıraattir.»
Not: Zevaid'de:
Bu hadisin isnadında Cabir el-Cu'fi bulunur ki, O kezzab'tır. Bu hadis Kütüb•i
Sitte sahiplerinin rivayet ettikleri Ubade (r.a.)'in hadisine muhaliftir,
deniliniştlr.
Diğer tahric: Darekutni
ve Tahavi
AÇIKLAMA : İmam'ın arkasında namaz kılan kimse kıraat etmez,
diyen alimlerin gösterdikleri delillerden birisi de bu hadistir.
Tuhfetü'I-Ahvezi
yazarı, 'Cehri namazıarda imama uyan'ın, kıranti terketmesi babı'nda şöyle der:
'İmam'a uyan
kimse kıraat etmez, diyen alimlerin delillerinden birisi de Cabir (r.a.)'in bu
hadisidir. Ben derim ki ; Bu hadisi delil göstermek sahih değildir. Çünkü hadis
bütün tarikleriyle zayıftır. Ei-Hafız da Fethu'I-Bari'de bu hadisin hadis
hafızları yanında zayıf olduğunu söylemiş, Darekutni ve başkalarının da aynı
şeyi söylediklerini nakletmiştir.
Hadisin sahih
olduğunu teslim etsek bile, bizim birkaç cevabımız vardır. Bunlardan birisi
şudur: Bu hadis Fatiha'nın okunmayacağına kesin delil değildir, Buna muhtemel
olduğu gibi, sure kıraatına da muhtemeldir. Öte yandan imama uyanın Fatiha
okumasının vacibliğine veya müstahsen olduğuna açıkça delalet eden Ubade
(r.a.)'in ve başkalarının sahih rivayetleri ortadadır, Şu halde bu rivayetleri
t.akdim etmek gerekir.'
ALİMLERİN,
İMAMA UYANIN FATİHA OKUYUP OKUMAMASI HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİ :
EI-Menhel
'yazarının bu konuda verdigi malumat özetle şöyledir:
1- Ebu Hanife,
Sevri, İbn-i Uyeyne ve Malikiler'den İbn-i Veheb ile alimlerden bir cemaat:
Cehri ve gizli hiç bi'" namazda me'mum (imama uyan kişi) bir şey okumaz.
Yani ne Fatiha ne ele sure. Delilleri ise:
a)
Darekutni'nin AbduIIah bin Şeddad'dan, mürsel olarak, rivayet ettigi şu
mealdeki hadistir:
''Namaz kılan
bir kimsenin imam'ı bulunursa. imam'ın kıraatı onun için kıraattir..''
İbnü'l-Humam: İlim ehlinin çoğunluğu yanında mürsel hadis, hüccet sayılır,
Bunun hüccet olduğu kabul edilmese, Ebu Hanife sahih bir senedle rivayet
ettiğine göre AbduIIah bin Şeddad, Cabir (r.a.) aracılığıyla merfu' olarak
rivayet etmiştir.
b) El-Hakim'in
Cabir (r.a.)'den rivayet ettiğine göre, bir adam Nebi (s.a.v.)'in arkasında
namaz kılarken kıraat etmiş, Ashab'dan birisi de namazda kıraat etmemesini
kendisine işaret etmiş, adam namazdan çıkınca kendisini uyaran zat'a:
Sen, beni
Resulullah (s.a.v.)'in arkasında kıraattan men mi ediyorsun? demiş ve nida
etmiş, nihayet konuyu Nebi (s.a.v.)'e intikal ettirmişler. Nebi (s.a.v.)
de: ''Kim imam arkasında namaz kılarsa.
şüphesiz ki imam'ın kıraatı onun için kıraattır.'' buyurmuştur.
c) Tahavi'nin
İbn-i Mes'ud (r.a.)'den rivayet ettiği şu mealdeki hadistir: "imam'ın
kıraatı için sus. Çünkü namazda bir "meşguliyet vardır. imam'ın kıraatı
sana kafidir. Keşke imam'ın arkasında okuyanın ağzı toprakla dolsaydı...''
d) Tahavi'nin
rivayet ettiğine göre İbn-i Ömer (r.a.)'e: imam'ın arkasında bulunan kimse
kıraat eder mi? diye sorulduğu zaman İbn-i Ömer (r.a.): 'Biriniz imam'ın
arkasında namaz kıldığı zaman imam'ın kıraatı ona kafidir' demiştir.
2- İmam'a uyan
kişi, gizli ve açık bütün namazların her rek'atinde Fatiha okumak
mecburiyetindedir. Malik, Şafii , Ahmed ve ishak böyle demişlerdir. Evzai,
Mekhul ve Ebu Sevr'in kavli de budur.
Tirmizi:
SahabileI'in ve tabiilerin alimlerinin ekserisinin kavli, imam'ın arkasındayken
kıraat etmektir, demiştir.
Bu görüşteki
alimlerin delilleri 837 ile 843 nolu hadisler ve benzeri hadislerdir. Bunlar:
Bu hadisler umumidir. imam'a uyan kişiyi bu hükümden müstesna kılacak açık bir
delil yoktur. Bu sebeple. imama uyan kimse de hükme tabidir, demişlerdir.
3- Malik.
İbnü'l-Mübarek. İshak ve Zühri'ye göre imam'a uyan kişi, gizli namazlarrla
kıraat eder, cehri namazlarda etmez.
Bunlar :
''Kur'an okunduğu zaman onu dinleyiniz ve susunuz.'' ayetini delil
göstermişlerdir.
İbn-i
Abdi'l-Berr: Ayetin bu mamida indiği hususunda ihtiIaf yoktur. Bilindiği gibi
bu durum, cehri namazda olur, Çünkü gizIi namazda imam'ın kıraatını dinlemek
mümkün değildir. Bu nedenle ayet cehri namazlar hakkındadır. Nerede Kur'an
okunursa, orada dinleyip susmanın kasdedilmediği hususunda alimler ittifak
etmişlerdir. Ayette kasdedilen yer namazdır.
Nebi
(s.a.v.)'in imam hakkında; ..... hadisi, ayetin böyle yorumlanmasına şahadet
eder, demiştir.
Ayetin namaz
hakkında varid olduğunu, Beyhaki'nin Mezahib'den rivayet ettiği şu mealdeki
hadis de te'yid eder: 'Ensardan bir adam, Nebi (s.a.v.)'in arkasında namaz
kılarken kıraat etmiş, bunun üzerine"nezkur ayet naziI olmuştur.
Bunların
delillerinden birisi Ebu Musa el-Eş'ari (r.a.)'in (847 nolu) hadisi ve Ebu
Hureyre (r.a.)'in (848 nolu) hadisidir.
4- Hanbeliler'e
göre imam'a uyan kişi, gizli namazlarda ve imam'ın kıraatını işitmediği açık
namazıarda kıraat eder, imam'ın kıraatını işittiği açık namazlarda kıraat
etmez.
Yukarıda
anlatılan görüşler gerek gizli ve gerekse açık namazlarda imam'ın
arkasındakilerin Fatiha okumasının vacibliğine hükmeder. AIimlerin görüşü,
delil bakımından açık olan görüştür. Çünkü Fatiha okumasına ait hadisler
umumidir. Bunun, imam'a ve tek başına namaz kılana mahsus olduğunu
söyleyenlerin elinde kuvvetli bir delil yoktur.
''Kim imam'ın
arkasında namaz kılarsa. imam'ın kıraati onun için. de kıraattır.'' mealindeki
hadis umumidir. fatiha'yı ve sureyi kapsar. Fatiha'nın gerekIiliğine delalet
eder. Hadislerle hususileştirilmiş olur. Yani imam'ın Fatiha'dan başka kıraatı,
kendisine uyanın kıraatı yerine geçer.
Yukarıdaki ayet
de umumidir. Fatiha'yı diger sure ve ayetlerini kapsar. O da Fatiha
ve Kur'an'ı
okumanın gerekliliği hakkındaki hadislerle hususileştirilir. İmama uyan kişi,
imam'ın okuduğu sureyi dinler. Ayrıca sure okuması gerekmez. Kaldı ki cehri
namazda imam Fatiha okurken, me'mum (uyan kişi) onu dinler. İmam Fatiha'dan
sonraki sekteyi yapınca, me'mum, bu arada Fatiha okur. Şu da vardır ki:
Alimlerin bir kısmı ayeti hutbe hakkında yorumlamıştır. Hutbede Kur'an okunduğu
için, ona Kur'an adı verilmiştir. Bu yoruma göre, ayetin, namazdaki kıraatla
ilgisi yoktur.
Bir kısım
alimler de ayeti, namazda iken konuşmanın terkedilmesi manasına
yorumlamışleırdır. Beyhaki'nin Ebu Hureyre ve Muaviye (r.a.)'den rivayet
ettiğine göre ilk zamanlarda halk, namaz içinde konuşurlardı. Bunun üzerine
mezkur ayet inmiştir. Bu hadis; ayetin, namaz esnasında konuşmanın yasaklığı
hakkında olduğuna delalet eder.
İmama uyan
kimsenin Fatiha okumasının vacib olduğunu söyleyenler, Fatiha'nın okunacağı yer
hususunda ihtilaf etmişlerdir. Bazıları: İmam, ayetler arasında sekte ederken;
diğer bir kısım alimler de: İmam,.fatiha'dan sonra sekte ederken me'mum (uyan
kişi) Fatiha okur demişlerdir.
En-NeyI yazarı:
Hadislerin zahirine göre imam kıraat ettiği zaman me'mum da Fatiha okur. Mümkün
olursa, imam sükut ederken me'mum Fatiha okumalıdır. Böyle yapması, daha
ihtiyatlıdır. Ve bu takdirde icmaı tutmuş olur. Yani bütün alimlerin
görüşlerine uygun hareket etmiş olur, demiştir.''
DÖRT MEZHEBİN
GÖRÜŞLERİ
Yukarıda
muhtelif mezhebIere mensub alimlerin görüşlerini ve görüşlerine mesned olan
delilleri el-Menhel'den kısaca naklettik. Şimdi ise dört mezhebin görüşlerini
çok kısa olarak el-Fıkıh Aletl-Mezahibi'l-Erbaa'dan naklen bilginize sunalım:
1- Hanefi
mezhebine göre imam'ın arkasında namaz kılan kimsenin gizli ve açık namazlarda
kıraat etmesi, tahrimen mekruhtur. Büyük sahabilerden 80 zattan me'mumun
kıraat'tan men edilmesi nakledilmiştir .
2- Şafii
mezhebine göre imam'a uyan kimsenin,bütün namazların her rek'atinde Fatiha
okuması farzdır. Ancak mesbuk yani bir Fatiha okunacak zamandan daha az bir
zaman kaldıktan sonra imam'a uyan ve taharrüm tekbirinden sonra Fatiha okumaya
fırsat bulmadan, imam rüku'ya varınca mesbuk Fatiha'yı bitirmeden veya
Fatiha'dan hiç bir şey okuyamadan imamla rüku'a varır ve o rekat'ın
Fatihasından muaf tutulur.
3- Malikiler'e
göre imama uyan kişinin gizli namazlarda kıraat etmesi mendubtur, cehri
namazlarda mekruhtur. Ancak cehri namazlarda da okunmasını gerekli gören
alimlere muhalefet etmekten sakınmak maksadıyla bu namazlarda da okumak
mendubtur.
Hanbeli mezhebine
göre imama uyan kişinin gizli namazlarda kıraat etmesi müstehabtır. Cehri
namazlarda, imam'ın sektelerinde okumak, yine müstehabtır ve cehri namazlarda
imam kıraat ederken me'munun (imam'a tabi olan'ın) okuması mekruhtur.
Dört ve üç
rek'atlı farz namazların ilk iki rek'atında ve sabah namazının her iki
rekatında Fatiha'dan sonra Kur'an'dan bir parça okumak, dört mezhebin
ittifakıyla matlubtur. Maliki, Şafii ve Hanbeli mezhebIerine göre bunun hükmü
sünnettir. Hanefi aliinleri muhalefet etmişlerdir. Onlara göre bir sure veya üç
kısa ayet yahut uzunca bir ayet okumak vacibtir. Bu hüküm, İmam ve .münferid
olarak namaz kılana aittir. Me'mum Fatiha okumadığı gibi sure de okumaz.
Şafii mezhebine
göre imam; münferid ve me'mumun, mezkur rek'atlerde en kısa bir ayet bile olsun
Kur'an-ı Kerim'den bir şey Okumaları sünnettir.
Bu konu, geniş
izahat ister. Ayrıntılı bilgi isteyenlerin Fıkıh Kitablarına müracaat etmeleri
gerekir.