DEVAM: 43- BİR AVUÇTAN
MAZMAZA VE İSTİNŞAK
حَدَّثنَا
عَلِيّ بْن
مَحَمَّد.
حَدَّثنَا أَبُو
الحسين
العكلي، عَن
خالد بْن
عَبْد اللَّه،
عَن عمرو بْن
يَحْيَى، عَن
أَبِيْهِ، عَن
عَبْد اللَّه
بْن يزيد الأنصاري؛
قَالَ:
-
أَتَانَا
رَسُول
اللَّه صَلى
اللَّه
عَلَيْهِ
وَسَلَمْ
فسألنا
وضوءًا.
فأتيته بماء،
فمضمض
واستنشق مِنْ
كف واحد.
((44))
الَمْبالغة
فِيْ
الاستنشاق
والاستنثار
Abdullah bin Yezid El-Ensari (Radiyallahu anh)'den: şöyle
söylemiştir:
Resulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) bize gelmişti. Biz'den abdest için su istedi. Ben
O'na su getirdim. Bir avuç'tan mazmaza ve istinşak etti."
AÇIKLAMA: (403 404 405)
Mazmaza: Arap dilinde ağız içinde suyu hareket
ettirmektir. Şer-i Şerifte ise ağıza su alıp
çalkaladıktan sonra atmaktır. Cumhur'un görüşüne göre çalkalamak şart değildir.
Nevevi demiş ki: 'Bazı arkadaşlarımız çalkalamayı şart
koşmuşlardır. İbn-i Dakiki'l-İyd'in beyanına göre bazı fıkıhçılar, Mazmaza:
Ağıza su almak, sonra da dökmektir, diye tarif
etmişler. Buna göre ağıza alınan su yutulursa sünnet
yapılmış olmaz. Abdest alanlar umumiyetle suyu atarlar. Bu fıkıhçılar, genel durumu
belirtmek maksadı ile suyun dışarı atılmasını zikretmiş olabilirler. Bu
takdirde yutulsa bile sünnet ifa edilmiş olur.
İstinşak: Buruna su çekmektir. Buruna çekilmiş olan suyu
dışarı atmaya da İstinsar denilir. Nevevi'nin beyanına göre lugat
ehli, fıkıhçılar ve hadisçilerin cumhuru böyle demiştir. İbnu'l-Arabi ve İbn-i Kuteybe
ise İstinsar: İstinşaktır. demişlerdir.
Hadisler,
Resul-i Ekrem'in bir avuçtan mazmaza ve istinşak ettiğini belirtirler. Tirmizi'nin
Tahiıret Kitabı'nda aynı başlık altında açtığı babta AbduIIah bin Zeyd (r.a.)'den rivayet ettiği hadis mealen şöyledir:
"Ben Resulullah (s.a.v.)'i gördüm. Bir avuçtan mazmaza ve istinşiık etti. Bunu
üç defa yaptı ...
Tirmizi'nin "şerhi Tuhfetu'I-Ahvezi'de bu hadisin şerhinde bildirildiğine göre Buhari ve Müslim'deki rivayet de Tirmizi'nin
rivayeti gibidir. Nevevi de şöyle demiştir:. "Sahih ve seçkin olan mezhebe göre mazmaza ve istinşak'ın sunnet olan şekli bir avuç sudan mazmaza
ve istinşak etmek' ve bu işi üç defa tekrarlamaktır.
Hadis, bu mezhebin açık delilidir. El-Hafız İbni Hacer de: Hadis, bir avuçtan hem mazmaza
hem de istinşak etmeye açıkça delalet eder, demiştir
.'
Tuht'e Mübarekfüri yazarı daha
sonra şöyİe der: Bir avuç sudan mazmaza
ve istinşak etmek. yeniden
alınacak bir avuç suyla yine mazmaza ve istinşak etmek ve üçüncü defa avuçlanan suyla tekrar mazmaza ve istinşak etmek
suretiyle yapılan mazmaza ve istinşak
müstahabtır. diyen alimler
için bu hadis açık ve sahih bir delildir. Şafii' nin
meşhur kavli de budur. El-Hafız İbnü'l-Kayyim de Zadu'l-Maad'da şöyle der: Buhari ve
Müslim'in AbduIIah bin Zeyd'den
rivayet ettikleri hadisten açıkca anlaşılıyor ki;
Resul-i Ekrem (s.a.v.) mazmaza Ve istinşakı
bir avuçtan yapmıştır. Mazmaza ve istinşak
hakkında gelen en sahih hadis budur. Mazmaza'nın bir
avuç sudan ve istinşak'ın başka bir avuç su'dan yaptığına dair sahih bir hadis rivayet
edilmemiştir.''
Şafii'nin
meşhur kavli ile Ahmed bin Hanbel'in
mezhebi, mazmaza ve İstinşakın
aynı avuçtan yapılmasıdır. Onların delili AbduIlah
bin Zeyd'in mezkur hadisi
ile zikrettiğimiz hadislerdir.
Ebu Hanife'nin mezhebi ise; mazmaza
ve istinşak'ın ayrı ayrı
avuçla yapılmasıdır. Yani önce üç avuç su ile üç defa mazmaza
yapılır. Daha sonra üç avuç su ile üç defa istinşak
yapılır. Onların delili Ka'b bin Amr'ın
hadisidir. El-Ayni Umdetu'l-Kari (cild 1. Sah. 690)'da diyor ki:
Bizim
mezhebimiz olan mazmaıa ve istinşak'ın
ayrı ayrı yapılmasının delili Taberani'nin
Ka'b bin Amr'dan rivayet
ettiği şu hadistir:
ResuluIlah (s.a.v.) abdest alırken üç defa mazmaza etti. Üç defa da istinşak
etti. Her defa için su aldı." Ebu Davud da süneninde Ka'b'ın
hadisini rivayet etti ve onun hakkında bir şey söylemedi. Ebu
Davud'un susması, hadisin sıhhatine rıza
göstermesinin delilidir.''
Tuhfe yazarı El-Ayni'nin yukarıya alınan naklinden
sonra Ka'b bin Amr'ın
hadisindeki senedin zayıf olduğuna dair, El-Hafız İbn-i
Hacer'in Et-Telhis'deki
sözünü nakleder. Bu arada seneddeki ravi Leys bin Ebi
Selim'in zayıflığına alimlerin ittifak ettiğine dair Nevevi'nin Tehzibü'I-Esma'daki
sözlerini kaydeder. Tuhfe yazarı daha sonra şöyle
der: Mazmaza ve istinşakın
ayrı ayrı yapıldığına dair gösterilen hadisin sahih
olduğu farzedilse ve mazmaza
ile istinşakın ayrı ayrı
yapıldığına açıkça delil olsa El-Ayni'nin de dediği gibi şöyle söylenir:
Mazmaza ve istinşakın bir
avuçtan ve ayrı ayrı avuçtan yapılması caizdir,
sabittir. Subulu's-Selam yazarı da: En uygun olanı
iki şeklin de sünnet olduğunu söylemektir. Ancak bir avuçtan hem mazmaza hem istinşakın
yapılmasına dair rivayet daha çok ve daha sahihtir. der.
İmamların
ihtilafı, en faziletli olan şekil hakkındadır. İki şeklin caizliği hususunda
imamlar arasında bir ihtilaf yoktur. Nitekim El-Fetva ez-Zahiriyye
sahibi: Ebu Hanife. mazmaza
ve istinşak'ın bir avuçtan yapılmasını caiz
görmüştür, der. Şafii fıkıhçılarından El-Hatib ve Malikiler'den İbn-i Ebi Zeyd de bu durumu sarahaten
belirtmişlerdir.
Ebu Davud'un şerhi EI-Menhel'in 2. cüz'ünün birinci babında konu hakkında çok
geniş izahat vardır. Biz bir iki hususu özet halinde buraya alalım. El-Menhel yazarı şöyle der:
Nevevi, Müslim'in şerhinde demiştir ki: «Ağız ve buruna
ne şekilde su alınırsa mazmaza ve istinşak
hasıl olur. En faziletlisi hususunda ise beş çeşit vardır.
1. Mazmaza ve istinşak beraber ve üç
avuç su ile yapılır. Her avuç sudan önce bir miktar ağıza
alınarak onunla mazmaza yapılır. Sonra avuçta kalan
su buruna çekilerek istinşak yapılır. Bu iş üç defa
tekrarlanır.
2. Bir avuç
sudan önce üç defa mazmaza, sonra üç defa istinşak yapılır.
3. Bir avuç
sudan önce mazmaza, sonra istinşak
yapılır. Bu iş avuçta kalan su ile iki defa daha yapılır.
4. Bir avuç
sudan üç defa mazmaza yapılır. İkinci defa su
avuçlanır. Bu kere de üç defa istinşak yapılır.
5. Altı defa su
avuçlanır. İlk üç avuç su ile üç defa mazmaza
yapılır. Son üç avuç su ile de üç defa istinşak
yapılır.
Buhari, Müslim ve diğer kitabıarda
rivayet olunan sahih hadisler birinci şekle delalet eder. Mazmaza
ve istinşakın ayrı ayrı
avuçlarla yapılmasına dair gelen hadisler ise zayıftır ...
Mazmaza ve istinşakın abdest ve
ğusüldeki hükmünde aliniler
muhtelif görüşlere sahip olmuşlardır.
1. Maliki ve
Şafii alimlere göre abdestte olsun, ğusülde olsun mazmaza ve istinşak sünnettir. Selef alimlerinden
Hasan-i Basri, Zühri. Hakem
bin Uteybe, Katade, Rabia,
Yahya bin Said El-Ensari. Evzai, Leys bin Sa'd ve Muhammed bin Cerir Et-Taberi de bu görüştedirler.
2. Hanefi alimleri, Süfyan-i Sevri ve Zeyd bin Ali'ye göre mazmaza ve istinşak. abdestte sünnet, ğusülde ise
farzdır.
3. Ahmed bin HanbeI'in meşhur kavli,
İbn-i Ebi Leyla, İshak bin Raheveyh. El-Hadi, EI-Kasım ve El-Müeyyed'in
mezhebIerine göre mazmaza
ve istinşak abdestte ve ğusülde
vacibtir. Bunlar olmadan ne abdest ne de ğusül sahih olur.
4. Ahmed bin Hanbel'den bir rivayete
göre ve Davud-i Zahiri, Ebu.
Sevr, Ebu. Ubeyd ve Ebu
Bekir bin El-Münzir'in kavillerine göre istinşak abdest ve ğusülde vacibtir. Fakat mazmaza
sünnettir.
Yukarıda 4
madde halinde beyan edilen mezhebIerin mesnedleri ve delilleri EI-Menhel'de
beyan edilmiştir.