DEVAM: 6- ZEKATIN FARZ
OLDUĞU MALLARIN (MİKTARLARININ BEYANIl BABI
حَدَّثَنَا
علي بْن
مُحَمَّد.
حَدَّثَنَا وكيع،
عَن مُحَمَّد
بْن مسلم، عَن
عمرو بْن دينار،
عَن جابر بْن
عَبْدُ
اللَّه؛
قَالَ:
-
قال رَسُول
اللَّهِ
صَلَى
اللَّهُ عَلَيْهِ
وَسلَّمْ:
((ليس فيما دون
خمسة ذود
صدقة. وليس فيما
دون خمسة أواق
صدقة. وليس
فيما دون خمسة
أوساق صدقة)).
فِي
الزَوائِد:
إسناده حسن.
Cabir bin
Abdillah (r.a.'dan rivayet edildiğine göre; Resulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem),
şöyle buyurdu, demiştir: «Beş deveden aşağısında zekat yoktur. Beş okiyye'den
az (gümüş) de zekat yoktur. Ve beş vesk miktarından az olan (hurma, üzüm ve
hububat) da zekat yoktur.»
Not: Bu hadisin
senedinin hasen olduğu Zevaid'de belirtilmiştir
AÇIKLAMA: Ebu Said (r.a.)'m hadisini Kütüb-i 5itte
sahiplerinin hepsi rivayet etmişlerdir. Müellifin rivayetinde, hacim ölçüsü ile
nisabı hesaplanan mallardan hurma zikredilmiştir. Diğer bazı rivayetlerde hurma
kaydı olmayıp umumi bir ifade kullanılarak "Beş vesk miktarı"
denmiştir. Bu rivayetler, hurma, üzüm ve hububatm nisabının beş vesk olduğunu
hükme bağlamış olur.
Hadislerde
geçen bazı kelimeleri açıklayalım:
Evsaak: Vesk
veya Visk'in çoğuludur. Vesk ve Visk'm asıl manası deve, katır ve merkebin yükü
demektir. Şer-i Şerif'te 60 sa manasında kullanılmıştır. Müellifin 1832 - 1833
nolu hadisleri vesk'm 60 sa olduğuna dairdir.
Hubübatın ve
hurma ile üzümün nisabı 5 vesk olduğuna ve bir vesk de 60 sa olduğuna göre bu
mallarm nisabı 300 sa'dır. Bu miktarı anlayabilmek için 'Sa'ın ne olduğunu
bilmek gerekir. 'Sa' bir ölçektir. Bu ölçeğin Rıtıl olarak hesaplanması
hususunda Fıkıhçıların görüşlerini €l-Menhel yazarı "Abdestte yeterli su
miktarı" babında özetle şöyle anlatır:
"Sa: Dört
müddü alabilen bir ölçektir. Müdd'ün kaç rıtıl olduğu hususunda şu ihtilaf
vardır:
1. Ebu Hanife,
Muhammed ve Irak Fıkıhçılarına göre bir müd 2 rıtI Iraki'dir.
2. Malik,
Şafii. Hanefiler'den Ebu Yusuf, Ahmed bin Hanbel ve Hicaz Fıkıhçılarma göre bir
müd, 1,3 rıtI-ı Iraki'dir.
Bir sa, dört
müd olduğundan birinci gruba göre bir sa, Irak rıtılı ile 8 rıtıldır. İkinci
gruba göre bir Sa yine Irak rıtılı ile 5,3 ntıldır
IRAK'IN BİR
RITILI KAÇ DİRHEM VE KAÇ GRAMDIR?
1. Hanefiler'e
ve Şafiiler'den Rafii'ye göre Irak'ın bir rıtılı 130 dirhem-i örfi'ye tekabül
eder. (Bir dirhem-i örfi 3,12 gramdır.) Ve bir Rıtıl 405,6 gramdır.' Hesabı
şöyledir: Bir Rıtıl = 130 dirhem x 3,12 gr. = 405,6 gr.
2. Malikiler'e
göre Irak'm bir ntılı 128 dirhemdir. Buna göre bir ntıl 399,36 gramdır.
Bir Rıtıl = 128
dirhem x 3,12 gr. = 399,36 gram
3. Şafiiler'den
Nevevi ve Hanbeliler'e göre bir rıtıl 128 4,'7 dirhemdir. Buna göre bir rıtıl
401,14 gr. dır. Şöyle hesaplanır: 'Bir rıtıl = 128 4'7 dirhem x 3,12 gr. =
401,14 gram.
BİR SA KAÇ
DİRHEM VE KAÇ GRAMDIR?
1. Ebu Yusuf
hariç, Hanefiler'e ve Şıifiiler'den Rafii'ye göre: Bir Sa = 8 rıtıl
8 rıtıl x 130
dirhem = 1040 dirhem 1040 dirhem x 3,12 gr. = 3244,8 gram.
2. Malikiler'e
göre: Bir sa = 5 1/3 rıtıl 5 1/3 rıtıl x 128 dirhem = 682, 66 dirhem 682,66
dirhem x 3,12 gr. = 2129,92 gram
3. Nevevi ve
Hanbeliler'e gore: Bir sa = 51/3 rıtıl 51/3 Rıtıl X 128 4 7 dirhem 685 517 dirhem
X 3,12 gr. 685 5/7 dirhem 2139,42 gr.
BİR VESK 60
SADIR
Bu hususta
alimler müttefiktir. Sa'ın kaç dirhem ve kaç gram olduğu yukarda beyan
edilmiştir.
Her grubun
görüşüne göre bir vesk'in kaç dirhem olduğunu anlamak için bir sa'ın tekabÜL
ettiği dirhem sayısını 60 sayısına çarpmak kafidir. Nisap olan beş vesk'in kaç
dirhem olduğunu anlamak için de bir sa'ın tekabül ettiği dirhem sayısını 300
sayısına çarpmak gerekir.
Keza bir
vesk'ın kaç gram olduğunu anlamak için bir sa'ın tekabül ettiği gramlan 60
sayısına çarpmak gerekir. Beş vesk'in kaç gram olduğunu anlamak için de bir
sa'ın tekabÜL ettiği gramlan 300 sayısına çarpmak kafidir.
Bizim için
önemli olan beş vesk'in kaç gram olduğunu anlamaktır.
ÇÜnkÜ nisap beş
vesk'tir. Başka bir deyimle 300 sa'dır.
Yukarıda
anlatıldığı gibi:
1. Hanefiler'e
ve Şafiiler'den Rafii'ye göre bir sa'ın 3244,8 gram olduğu anlaşılmıştı. Bunu
300 sayısına çarptığımız zaman nisap olan 5 vesk'in kaç gram olduğu anlaşılır.
3244,8 gr. X 300 sa = 973440 gr. Şu halde beş vesk yaklaşık olarak 973,5
kg.dır.
2. Malikiler'e
göre bir sa, 2129,92 gramdır. Bunu 300 sayısına çarpmakla 5 vesk'in gram
tutarını tesbit ederiz. 2129,92 gr. X 300 sa = 638976 gram. Buna göre 5 vesk
yaklaşık olarak 639 kg.dır.
3. Nevevi ve
Hanbeliler'e göre bir sa 2139,42 gramdır. Bunu 300'e çarpmakla beş vesk'in
tutarı bulunur. 2139,42 gr. X 300 sa = 641826 gr. Buna göre beş vesk takriben
642 kg. dır.
EI-Menhel
yazarı sa ve rıtıl hakkındaki alimlerin görüşlerini beyan ettikten sonra şöyle
der: "Sa hakkındaki görüşler arasında esaslı bir fark yoktur. Çünku bir sa
8 ntıldır, diyen alimler, bu ölçeğin aldığı suya itibar etmişlerdir Peygamber
(s.a.v.)'in abdest ve gusüI su miktarını belirten hadisler buna delalet eder.
Bir sa, 5,3
rıtıldır, diyen alimler, bu ölçeğin aldığı hurma veya arpaya itibar
etmişlerdir. Hal böyle olunca sa ve buna bağlı olarak müd miktarı hakkında
gerçek bir ihtilaf yoktur. Çünkü su, kuru hurma, arpa ve buğday gibi hububatın
ağırlığı farklıdır. Bir ölçek dolusu suyun ağırlığı, ayni ölçek dolusu buğdayın
ağırlığından fazladır. Örneğin kuru hurma ve arpanın bir sa'ı 693 1/3 dirhem
ağırlığındadır. Bu meblağ, 5,3 rıtlı Iraki'ye tekabül eder. Bir sa su ise 1040
dirhem ağırlığındadır. Bu meblağ Irak'ın 8 rıtlına tekabül eder."
Hulasa hurma,
üzüm ve hububatın nisabı için en ihtiyatlısı 5 vesk'in 638 kg. kabul
edilmesidir. Bundan az miktarda mahsulü olan zekat vermek zorunda değildir. Bu
kadar veya daha fazla mahsulü olan zekatını çıkarmalıdır.
Hadisin:
"Beş okiyye'den az (gümüşlte zekat yoktur." fıkrasına gelince: Evak:
Okiyye'nin çoğuludur. Bu kelime Müslim'in rivayetinde Evakıyy diye geçer. O da
Okiyye'nin çoğuludur. Okiyye. dilimizde Okka diye kullanılır. Arap dilinde
.okiyye kelimesi Vakiyye diye kullanılır. Bunun çoğulu Vekaaya'dır.
Bir Okiyye'nin
40 dirhem olduğu hususunda alimler müttefiktir.
Memleketimizde
400 dirhem olarak bilinen okka ayrı şeydir. Karıştırmamak gerekir. Beş okiyye
200 dirhem olmuş olur. Gümüşün nisabı 200 dirhemdir.
Dirhemin gram
olarak hesabı ve gümüşün nisabı hakkındaki gerekli malumat, 1790 - 1791 nolu
hadisler bahsinde verilmiştir. Tekrarlamaya gerek yoktur.
Hadisin bu
fıkvası gümüşun nisabının beş okiyye yani 200 dirhem olduğuna ve bundan az
gümüşü olanın zekat çıkarmakla mükellef olmadığına delalet eder.
Hadisin «Beş
deveden aşağısında zekat yoktur.» fıkrası da develerinin nisabının 5 deve
olduğuna delalet eder. Şu halde beşden az devesi olan kimse develerinin zekatını
vermekle mükellef değildir.
'İkinci hadisin
develere ait fıkrasında geçen Zevd kelimesi, üçten on'a kadar olan deve sürüsü
anlamında kullanılır. Bir kavle göre ikiden dokuz'a kadar olan deve sürüsü
manasında kullanılır. Başka kaviller de vardır.
El-Menhel
yazarı bu hadisin fıkıh yönü ile ilgili olarak özetle şöyle der:
"Bu hadis,
beşten az develerde zekat olmadığına, beş veya daha çok develerde zekatın
vacipliğine, ikiyüz dirhemden az gümüşte zekatın gerekmediğine, 200 veya daha
fazla dirhem tutarındaki gümüşün zekatını ödemenin vacipliğine, beş vesk'ten az
(Hubübat, hurma ve üzüm) de zekat'ın bulunmadığına, beş vesk veya daha çoğunda
zekatın vücubuna delalet eder.
Malik, Şafii,
Ahmed, Hanefiler'den Ebu Yusuf ile Muhammed ve alimlerin cumhuru bu hadisle
hükmederek yukarıda belirtilen nisapıardan az mallarda zekat yoktur
demişlerdir.
İbn-i Abbas,
Zeyd bin Ali, Nehai ve Ebu Hanife: Malın nisaba ulaşması şart değildir. Zekata
tabi mal, az olsun, çok olsun zekatını çıkarmak gerekir, demişlerdir.
EI-Menhel
yazarı bu grubun delillerini zikretmiş ve: Bunlara göre bu babtaki hadis
ticaret malının zekatını beyan etmek anlamında yorumlanır, demiştir.
Geniş malumat
isteyenler el-Menhel'in 9. cildinin 129. sahifesine müracaat edebilirler.