9- DEVE ZEKATI(NIN
KAÇTA KAC OLDUĞUNUN BEYANI) BABI
حَدَّثَنَا
أبو بشر، بكر
بْن خلف.
حَدَّثَنَا
عَبْدُ
الرحمن بْن
مهدي.
حَدَّثَنَا
سليمان بْن
كثير.
حَدَّثَنَا
ابن شهاب، عَن
سالم بْن
عَبْد اللّه،
عَن أبيه،
-
عَن النَّبي
صلَّى اللَّه
عليه وسلَّم
قال: اقرأني
سالم كتاباً
كتبه رَسُول
اللَّهِ
صَلَى
اللَّهُ
عَلَيْهِ
وَسلَّمْ في
الصدقات قبل
أن يتوفاه
اللَّه. فوجدت
فيه ((في خمس من
الإبل شاة.
وفي عشر
شاتان. وفي
خمس عشرة ثلاث
شياه. وفي
عشرين أربع
شياه. وفي خمس
وعشرين بنت
مخاض، إلى خمس
وثلاثين. فإن
لم توجد بنت
مخاض، فابن
لبون ذكر. فإن
زادت، على خمس
وثلاثين،
واحدة، ففيها
بنت لبون، إلى
خمس وأربعين.
فإن زادت، على
خمس وأربعين،
واحدة، ففيها
حقة إلى ستين.
فإن زادت، على
ستين، واحدة،
ففيها جذعة،
إلى خمس
وسبعين. فإن زادت،
على خمس
وسبعين،
واحدة، ففيها
ابنتا لبون
إلى تسعين.
فإن زادت، على
تسعين،
واحدة، ففيها
حقتان، إلى
عشرين ومائة.
فإذا كثرت،
ففي كل خمسين،
حقة. وفي كل
أربعين، بنت
لبون)).
İbn-i Şihab
(Zühri), Salim bin Abdillah (bin Ömer)'den O da babası (Abdullah.bin Ömer)
(r.a.j'den. O da Nebi (Salla/lahui Aleyhi ve Sellem)'den rivayetle şöyle
demiştir: Resulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)'in vefat etmeden önce
zekatlar hakkında yazdırmış olduğu bir mektubu Salim bana okudu (veya
okutturdu.) Ben o mektupta şöyle buyuruldugunu buldum.
«Beş (deve) de
bir şat, on (deve) de iki şat, on beş (deve) de üç şat ve yirmi (deve)de dört
şat (zekat) olur. Yirmi beş de(n) otuz beş (devey)e kadar bir bint-i mahad
(zekat) olur. Eğer bint-i mahad bulunmazsa erkek olan bir İbn-i Lebun
(verilir). Otuzbeşten bir (deve) fazlalaşırsa kırk beşe kadar (olan develer
için) bir bint-i lebun zekat vardır. Develer kırk beşten bir fazla olunca
altmış (devey)e (varıncaya) kadar bunlar için bir hıkka (zekat) bulunur.
Altmıştan bir fazla olunca yetmiş beşe kadar bir Cezea (zekat) olur.
Yetmişbeşten bir fazla olunca doksana kadar iki bint-i Lebun (zekat) olur.
Doksandan bir fazla olunca yüz yirmiye kadar iki hıkka (zekat)
olur. Develer daha da çoğalınca artık her elli (deve) için bir hıkka ve
her kırk (deve) için bir bint-i Lebun (zekat) olur.»
Diğer tahric:
Ahmed, Tirmizi, Ebu Davud, Darekutni, Beyhaki ve Hakim de bu hadisi rivayet
etmişlerdir
AÇIKLAMA: Ebu Davud'un rivayetinde Peygamber (s.a.v.)'in
yazdırdığı zekatla ilgili bu mektubu, zekat memurlarına vermeyip, kılıcının
bulunduğu yerde sakladığı ve vefıitından sonra Ebu Bekir (r.a.)'ın hilafeti
süresince bu mektupla amel ettiği, ondan sonra da Ömer (r.a.)'ın bununla amel
ettiği belirtilmiştir.
Efendimiz
hayatta iken zekatla ilgili hükümleri şifahi olardk ilgililere bildirdiği için
yazılı talimatını yanında hıfzetmiştir ki, vefatından sonra ona müracaat
edilsin.
Darekutni ve
Hakim'in rivayetlerinde belirtildiğine göre ibn-i Şihab ez-Zühri (r.a.) bu
mektubu AbduIIah bin Ömer (r.a.)'ın oğlu Salim (r.a.)'den dinlemiş ve
hıfzetmiştir. Ömer bin Abdilaziz (r.a.) da Medine emirliğine atanınca, Abdullah
bin Ömer (r.a.)'ın oğulları Salim (r.a.) ve Abdullah (r.a.)'ın yanlarında
bulunan bu mektubun örneğini çıkartarak ilgililerin bununla amel etmelerini
emretmiş ve bir nüshasını da el-Velid bin Abdilmelik'e göndermiştir. Halife
el-Velid de bütün yetkililerin bununla amel etmelerini emretmiş ve bundan sonra
gelen bütün halifeler bu mektubu tatbik etmişlerdir.
Ebu Davud'un
rivayetindeki mektupta deve zekatı hükümlerinden sonra Şat yani koyun ve keçi
zekatı ile ilgili hükümler ve bazı genel hükümler de buyurulmuştur. Bu kısmı
Müellifimiz (1805 nolu) hadiste ayrı olarak rivayet etmiştir.
Hadiste
buyurulan deve zekatı hükmü şudur:
1. Deve sayısı
beşe ulaşmadıkça zekatı yoktur.
2. Deve sayısı
beş olunca dokuza kadar bir şat, (yani bir koyun veya bir keçi.
3. Deve sayısı
10 olunca 14'e kadar 2 şat,
4. Deve sayısı
15 olunca 19'a kadar 3 şat,
5. Deve sayısı
20 olunca 24'e kadar 4 şat, verilir.
6. Deve sayısı
25 olunca 35'e kadar bir bint-i mahad, bulunmazsa bir İbn-i Lebun verilir
Yukarıda
anlatıldığı gibi bint-i mahad, bir yaşını doldurup ikinci yaşına basmış olan
dişi devedir. İbn-i Lebün ise iki yaşını doldurup üçünçüsüne basmış olan erkek
devedir.
Deve sayısı
25'e erişince 35'e kadar bunun zekatı bir bint-i mahad'dır. Bu bulunmazsa bir
ibn-i lebun verilir. Hadis bu hükmü ihtiva eder. Dişi deve erkek deveden
kıymetlidir. Ödenmesi gereken iki yaştaki dişi deve bulunmayınca bundan bir yaş
büyük olan bir erkek deve verilir. Yaş büyüklüğü dişilik değerine karşılık
tutulmuştur. Bu husustaki alimlerin görüşlerine gelince:
1.) Malik,
Şafii ve bir rivayete göre Ebu Yusuf, bu hadisin zahirini tutarak böyle hükmetmişlerdir.
2.) Ebu Hanife
ve Muhammed: Bint-i Mahad bulunmayınca ibn-i lebun'u almak zorunlu değildir.
Müteber olan, kıymettir, demişlerdir. Fethü'l-Kadir'de: O zamanlarda İbn-i
lebun, bint-i mahad kıymetinde idi. Yaş büyüklüğü dişilik üstünlüğünü kapatıl'dı.
Bu durum değiştiği zaman netice de değişir. Eğer kıymeti dikkate almadan
behemehal ibn-i lebun alınır, dersek bu karar, ya fakirlerin aleyhinde olur. Ya
da mal sahiplerini mağdur eder, demiştir.
7. Deve sayısı
36 olunca 45'ya kadar bir bint-i lebun verilir.
8. Develer 46
olunca 60'a kadar bir hıkka verilir.
9. Develer 61
olunca 75'e kadar bir cezea verilir.
10. Develer 76
olunca 90'a kadar iki bint-i lebun verilir.
11. Develer 91
olunca 120'ye kadar iki hıkka verilir.
12. Deve sayısı
120'yi geçince her 40 deve için bir bint-i lebun ve her 50 deve için bir hıkka
verilir.
12. madde
olarak gösterdiğim hükme göre deve sayısı 121 - 129 olunca üç bint-i lebun, 130
olunca, 139'a kadar bir hıkka ve iki bint-i lebun'a 140 olunca, 149'a kadar iki
hıkka ile bir bint-i lebun verilir ...
Hadis deve
sayısı 120'yi geçince zekatının böyle hesaplanmasının gerektiğine delalet eder
Bu husustaki alimlerin görüşlerine gelince:
Şafii, İshak
bin Rahaveyh, Evzai, Ebu Sevr, Davud ve Malikiler'den İbn-i Kasım bu hadisin
nılan zahiri ile hükmetmişlerdir. Ahmed'den yapılan bir rivavayet de böyledir
Ali bin Ebi
Talib, İbn-i Mes'ud, Ebu Hanife ile arkadaşları, İbrahim-i Nahai ve Sevri'ye
göre deve sayısı 120'yi geçince ödenecek zekat durumu yeniden baştan başlamış
olur. Yani 120 deve için iki hıkka verilmekle beraber, bundan sonraki fazla
develer de her beş deve için bir şat verilir. Fazla deve sayısı 24'e ulaşıncaya
kadar hüküm budur Mesela: Deve sayısı toplamı 144 olunca 120 deve için iki
hıkka ve artan 24 deve için 4 şat verilir. Toplam düve sayısı 145 olunca artan
25 deve için bir bint-i mahad olmak üzere iki hıkka ve bir bint-i mahad
verilir. Develer 150'ye erişince her 50 deve için bir hıkka olmak üzere Üç
hıkka verilir. Bundan sonraki develer için 120'den sonraki develer hakkındaki
hüküm uygulanır.
EI-Menhel
yazarının beyanına göre bu grubun delili: Ebu Davud'un el-Merasil'de, İshak bin
Raheveyh'in kendi müsnedinde ve Tahavi'nin Müşkilü'I-Asar'da Hammad bin
Seleme'den rivayet ettikleri şu mealdeki hadistir:
Hammad şöyle
demiştir: Ben Kays bin Sa'd 'a: Muhammed bin Amr Hazm'ın kitabını benim için
al, dedim. Bunun üzerine Kays bana bir kitap vererek: Bunu Ebu Bekir bin
Muhammed bin Amr bin Hazm'dan aldığını ve bu kitabı Ebu Bekir'in dedesi - Amr
bin Hazm- (r.a.) için Peygamber (s.a.v.)'in yazdırdığını bana haber verdi.
(Hammad demiştir ki) Ben bu kitabı okudum. Kitabta develerin verilecek zekatı
anlatılmıştı. Hammad bu arada gördüğü hadisi nakletti. Hadiste: «Deve sayısı
120'yi geçince deve zekatınm başlangıcına dönerr.'' buyurulmuştu.
Bir rivayete
göre Kays bin Sa'd: Ben, Ebu Bekir bin Muhammed bin Amr bin Hazm'e dedim ki:
Resulullah
(s.a.v.)'in Amr bin Hazm (r.a.) için yazdırmış olduğu zekatlar mektubunu benim
için çıkart. Kays, bir kağıda yazılı olan mektubu çıkardı. O mektubta şu vardı:
''Develerin
sayısı 120'den fazlalaşınca (ödenecek) zekata baştan başlanır. Bundan sonra
25'den az olan develerde her beş deve için bir şat olmak üzere zekat koyun veya
keçi'den verilir.''
EI-Menhel
yazarı: Bu babtaki hadis ile Hammad'ın rivayeti arasında bir çelişki yoktur,
denilebilir. Çünkü bu hadisteki; ... cümlesini deve sayısı 120'den çokca
fazlalaştığı zaman, diye yorum yapmak mümkündür, demiştir.
Malik'e göre
hadisteki mezkur cümle ile kastedilen fazlalaşma 10 develik bir artıştır. 130
deve için bir hıkka ile iki bint-i lebun verilir. Ve her 10 deve artışı ile
verilecek zekat develeri değişir. Fakat 121'den 129'a kadar olan develer için
zekat memuru iki hıkka veya üç bint-i lebun almakta muhayyerdir. Çünkü bu
meblağlarda iki ellilikten de üç kırklıktan da artan vardır