DEVAM: 4- RUKBA (BİR
ADAMIN, KENDİ EVİNİ BİRİSİNE HİBE ETMESİ VE ONA: BEN SENDEN ÖNCE ÖLÜRSEM EV
SANA, SEN BENDEN ÖNCE ÖLÜRSEN EV BANA OLSUN DEMESİ) BABI
حدّثنا
عَمْرُو بْنُ
رَافِعٍ. ثنا
هُشَيْمٌ. ((ح))
وَحَدَّثَنَا
عَلِيُّ بْنُ
مُحَمَّدٍ. ثنا
مُعُاوِيَةَ
قَالاَ: ثنا
دَاوُدُ عَنْ
أَبِي
الزُّبَيْرِ،
عَنْ جَابِرِ
بْنِ عِبْدِ
اللهِ؛ قَالَ:
قَالَ
رَسُولُ
اللهِ:
((الْعُمْرَى
جَائِزَةٌ
لِمَنْ أُعْمِرَهَا.
وَالرُّقْبَى
جَائِزَةٌ
لِمَنْ أُرْقِبَهَا)).
Câbir bin
Abdillah (r.a.)'dan rivayet edildiğine göre; Resulullah (Sallallahu Aleyhi ve
Sellem) şöyle buyuydu, demiştir: «Umrâ, kendisine verilen için (dâimi olarak)
geçerlidir. (Hibe eden bundan dönüş yapamaz) Rukbâ da kendisine verilen için
(sürekli biçimde) geçerlidir. (Hibe eden bundan dönüş yapamaz).»
AÇIKLAMA: İbn-i Ömer (r.a.)'ın hadisi Nesai'de de rivayet edilmiştir. Ancak
rukba'nın tarifine aİt ravinin sözü orada yoktur. Bu tarifin hangi raviye aİt
olduğuna dair bir kayda rastlamadım. Bu hadisin ilk cümlesinden maksad,
rukba'nın yasaklığı veya geçersizliği değildir. Bu cümleden maksad şudur: Rukba
işlemini yapmak suretiyle mallarınızı zayi etmeyiniz ve mülkiyetinizden
çıkarmayınız. Çünkü rukba işlemini yapmakla mal, mülkiyetinizden çıkar ve karşı
tarafa geçer. Şu halde anılan cümleden kasdedilen mana: Böyle bir işlemin
yapılması, yarar açısından uygun değildir. Ama buna rağmen yapılırsa akid
sahihtir. Alıcının ölümü ile mal onun mirasçılarına intikal eder.
Cabir (r.a.)'ın
hadisini Ebu Davud, Tirmizi ve Nesai de rivayet etmişlerdir. Tirmizi, Cabir'
(r.a.)'ın hadisini rivayet ettikten sonra: Bu hadis hasendir. Ashab-i Kiram'dan
ve başkalarından bazı ilim ehlinin uygulaması böyledir. Yani Ömra / Umra işlemi
gibi Rukba işlemi de caiz ve geçerlidir. Ahmed ve İshak'ın kavli de böyledir.
Kufeli bazı alimler ile başkaca bazı ilim ehli ise Ömra işlemini caiz görüp
Rukba işlemini caiz ve geçerli saymamışlardır, demiştir.
Avnü'l-Mabud
yazarı da: Cabir (r.a.)'ın hadisi, Rukba ile Ömra işlemlerinin hükümlerinin ayni
olduğuna delalet eder. Cumhurun görüşüne göre Rukba, Ömra gibidir. Fakat Malik,
Ebu Hanife ve Muhammed rukba'yı caiz görmemişlerdir. Ebu Yusuf ise cumhurun
görüşüne katılmıştır. El-Fetih'de beyan edildiği üzere Nesai sahih bir senedle
İbn-i Abbas (r.a.)'dan mevkuf olarak; "Ömra ve Rukba müsavidir"
mealinde bir eser rivayet etmiştir, diye bilgi verdikten sonra Hattabi'den
naklen şöyle der: Ebu Hanife demiş ki, Ömra usulü ile verilen mal alıcıya (ve
varislerine) miras yolu ile intikal eder. Rukba ise ariyedir. (Yani intifa
hakkı alıcıya geçici olarak verilmiş olur.) Şafii'ye göre Rukba, Ömra gibidir.
Alıcının ölümü halinde mirasçılarına intikal eder. Hadisin zahirinin hükmü de
böyledir.