DEVAM: 5- (VERİLEN)
HİBEDEN RÜCU ETMEK BABI
حدّثنا
أَحْمَدُ
بْنُ عِبْدِ
اللهِ بْنِ يُسُفَ
العَرْعَرِيُّ.
ثنا يَزِيْدُ
بْنُ أَبِي
حَكَيمٍ.ثنا
الْعُمَرِيُّ،
عَنْ زَيْدِ بْنِ
أَسْلَمَ،
عَنْ عُمَرَ،
عَنْ
الْنَّبِيَّ
صلى الله عليه
وسلم قَالَ: ((العَائِدُ
فِي هِبَتِهِ
كَالْكَلْبِ
يَعُودُ فِي
قَيْئِهِ)).
(Abdullah) bin
Ömer (r.a.)'dan rivayet edildiğine göre; Nebi (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)
şöyle buyurmuştur: «Hibesinden dönüş yapan kişi, kustuğuna dönüş yapan (yiyen)
köpek gibidir.»
AÇIKLAMA: Ebu Hureyre (r.a.)'ın hadisi Zevaid türündendir. İbn-i Abbas (r.a.)'ın
hadisi Kütüb-i Sitte'nin hepsinde mevcuttur. Hakim ve İbn-i Hibban da rivayet
etmişlerdir. İbn-i Ömer (r.a.)'ın hadisi Tirmizi tarafından da rivayet
edilmiştir.
Nevevi, İbn-i
Abbas'ın hadisinin şerhinde: Hibe edilip teslim edildikten sonra bundan dönüş
yapmanın haramlığı bu hadisten açıkça anlaşılmaktadır. Bu hadis, yabancılara
verilen hibelere yorumlanır. Kişinin kendi evladına veya torunlarına verdiği
hibelere gelince bundan rücü etmesi caizdir. Nitekim Numan bin Beşir (r.a.)'ın
2375 - 2376 nolu hadislerinde bu durum belirtilmiştir. Kardeşlere, amcalara ve
diğer yakınlara verilen hibelerden de dönüş yapmak caiz değildir. Malik, Şafii
ve Evzai'nin kavli böyledir.
Ebu Hanife ve
diğer bazı alimler ise: Herkes verdiği hibeden dönüş yapabilir. Ancak baba,
evladına veya mahremi sayılan yakınlarına verdiği hibeden dönüş yapamaz,
demişlerdir, diye bilgi vermektedir.
Es-SübüI
yazarının naklen beyanına göre Tahavi: Hibesinden dönüş yapanın, kustuğunu
gerisin geriye yiyen adama benzetilmesi, hibeden dönüş yapmanın haramlığını
gerektirir. Fakat diğer rivayette olan ziyadede hibesinden dönüş yapan kişi
köpeğe benzetilmektedir. Bu benzetiş ise hibeden dönüş yapmanın haram
olmadığına delalet eder. Çünkü köpek mükellef değildir. Kustuğunu tekrar yemesi
onun için haram sayılamaz. Bu fiil haram olmayınca buna benzetilenin fiil de
haram sayılmamalıdır. Hadisten maksad, hibeden dönüş yapmaktan sakındırmaktır
ve köpeğin fiiline benzeyen bir işin yapılmamasıdır, demiştir.
Es-Sübül yazarı
bu nakli yaptıktan sonra bu tevilin uzaklığını ve hadisin sunuluşuna uymadığını
ifade eder ve: Bu gibi benzetmeler, Şer-i Şerif'te ilgili işten şiddetle
sakınmak amacıyla anılmaktadır. Nitekim namazın adabı konusu işlenirken, tilki
gibi sağa sola dönülmesin, köpek gibi oturulmasın ve secde edilirken karganın
gagasıyla bir şey alması gibi çarçabuk eğilip kalkılmasın, buyuruluyor.
Anlaşılan açık mana, bunun haramlığıdır, uzak yorumlara iltifat edilmemelidir,
demiştir.
El-Fetih yazarı
da Ömra ve Rukba babından bir sahife önce verdiği bilgi meyanında Taberinin
şöyle dediğini nakleder: "Bazı hibe çeşitleri vardır ki bunlardan dönüş
yapmanın caizliği hadislerle sabit olduğu için o tür hibeler buradaki hadisin
hükmünden istisna edilir: Karşılığında bir şey verilmek şartı ile yapılan hibe,
babanın kendi evladına verdiği hibeler, henüz teslim edilmemiş olan hibe ve
miras. yolu ile hibe edenin hissesine düşen ve böylece onun eline geçen hibe,
bu hadisin hükmünün dışında kalan hibe çeşitleri için birer örnektir."