DEVAM: 6- (BİR MÜ'MİNİ)
HATAEN (YANLIŞLIKLA) ÖLDÜRME DİYETİ, BABI
حدّثنا
العَبَّاسُ
بْنُ
جَعْفَرٍ. ثنا
مُحَمَّد
بْنُ سِنَانٍ.
ثنا مُحَمَّد
بْنُ مُسْلِمٍ،
عَنْ عَمْرِو
بْنِ
دِينَارٍ،
عَنْ عِكْرِمَةَ،
عَنْ ابْنِ
عَبَّاسٍ،
عَنْ
النَّبِّي صلى
الله عليه
وسلم جَعَلَ
الدِّيَةَ
اثْنَي
عَشَةَ
أَلْفاً.
قَالَ:
وَذَلِكَ
قَوْلُهُ: ((وَمَا
نَقَمُوا
إِلاَّ أَنْ
أَغْنَاهُمُ
اللهُ
وَرَسُولُهُ
مِنْ
فَضْلِهِ)). قَالَ،
بَأَخْذِهِمُ
الدِّيَّةَ.
(Abdullah) bin
Abbâs (r.a.)'dan; Şöyle demiştir: Peygamber (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)
öldürme diyetini on iki bin (dirhem gümüş) kıldı. İbn-i Abbâs dedi ki: Allah
Teâlâ'mın: «Allah ve Resulü bol nimetinden onları zenginleştirdi de öç almaya
kalktılar,»[Tevbe 74] buyruğu, bunun
hakkındadır. İbn-i Abbâs dedi ki: Âyette sözü edilenler diyet almakla
(zenginleştiler.)
AÇIKLAMA: İbn-i Abbas (r.a.)'ın ilk hadisini Ebu Davud, Tirmizi, Nesai, Beyhaki ve
Darekutni de rivayet etmişlerdir. O'nun diğer hadisini, yani bu babın son
hadisini Nesai de rivayet etmiştir.
Amr bin
Şuayb'in dedesinin hadisini Ebu Davud ve Nesai de rivayet etmişlerdir.
İbn-i Mes'ud
(r.a.)'ın hadisini Ebu Davud, Tirmizi, Şafii, Ahmed ve Nesai de rivayet
etmişlerdir.
İbn-i Abbas (r.a.)'ın
hadislerine göre diyet, gümüşten ödendiğinde on iki bin dirhemdir. Amr bin
Şuayb'ın dedesinin hadisine göre ise köylüler diyeti altın veya gümüşten
ödediklerinde, dört yüz dinar altın veya bunun değerindeki gümüşü öderler. Bir
dinar on dirhem kabul edildiğine göre dörtyüz dinar altın dört bin dirheme
tekabül eder. Bu, meblağ köylülerden alınan diyet miktarıdır. Köylülerden bu
kadar diyet aldıran Resul-i Ekrem (s.a.v.) deve sahiplerinden bu meblağı
almayıp ödenmesi gerekli develerin günün rayıcına göre olan değerinin tutarı ne
ise onu tahsil ettirdiği bu hadiste belirtilmekte ve bu tutarın o dönemde dört
yüz dinar ile sekiz yüz dinar arasında oynadığı ifade edilmektedir. Ayrıca
sekiz yüz dinarın sekiz bin dirhem gümüşe tekabül ettiği bildirilmektedir.
Amr bin
Şuayb'in dedesinin hadisinden çıkarılan diğer bir hüküm de sığır sahiplerinden
iki yüz sığır ve koyun sahiplerinden iki bin koyun diyet olarak alındığı ifade
edilmektedir.
Şu noktayı da
belirteyim: Altın, gümüş, sığır ve koyundan ödenen mezkür meblağları hataen,
yani yanlışlıkla öldürme diyeti olarak alındığı anlaşılıyor. Altın, gümüş,
sığır ve koyundan da diyetin ödenmesinin caizliğine hükmeden alimlerin bir
kısmı: Bu mallardan ödenecek meblağlar Hataen olan öldürme diyeti olabildiği
gibi Şibh-i amd yani teammüden öldürmeye benzeyen öldürme diyeti de olabilir,
demişlerdir.
Hataen yani
yanlışlıkla öldürme diyeti deve olarak ödendiğinde:
Amr bin
Şuayb'in dedesinin hadisine göre budiyet, iki, üç ve dört yaşlarına basmış
otuzar aded dişi deve ve üç yaşına basmış on tane erkek devedir. Hattabi,
el-Maaıim'de: Fıkıhçılardan bu hadis ile hükmeden hiç kimseyi bilmiyorum.
demiştir. Yani hata en öldürme diyetinin bu hadiste yaş, cinsiyet ve sayısı
belirtilen develer olduğuna hükmeden fıkıhçı yoktur. Fıkıhçıların bu husustaki
görüşleri ve delilleri aşağıda beyan edilecektir.
İbn-i Mes'ud
(r.a.)'ın hadisine göre hataen öldürme diyeti, iki, üç dört ve beş yaşlarına
basm~ş yirmişer aded dişi deve ve iki yaşına basmış yirmi adet erkek devedir.
2630 nolu hadiste
geçen ..... cümlesi sünenimizin elde mevcut iki nüshasında böyledir. Cümle bu
olunca şöyle terceme etmek gerekir kanısındayım: "Ye Resul-i Ekrem
(s.a.v.), hataen - yanlışlıkla - öldürme diyetine develerin zamanlarına göre
(yani develerin değişik zamanlardaki fiatlarına göre) kıymet takdir
ederdi."
Sünenimizin bir
nüshasında bu cümle yerine; ....... cümlesi bulunur. Nesai'nin rivayetindeki
cümle de böyledir. Cümle böyle olunca manası gayet açıktır ve mealen şöyledir:
"Ye Resul-i Ekrem (s.a.v.) hataen öldürme diyetini (ödemek durumundaki}
deve sahipleri üzerine (şöyle) kıymet takdir ederdi.''
Bu cümle Ebu
Davud'un süneninde; ''Ve Resul-i Ekrem (s.a.v.) hataen öldürme diyetine,
develerin fiatlarına göre kıymet takdir ederdi,'' şeklindedir. Bu ibarenin
anlamı da gayet açıktır. Arapça yazıyı bilenlerin malumu olduğu üzere;
.....''ezman'' kelimesi ile; ... ''esman'' kelimesinin yazılışı arasında bir
yakınlık vardır. Esman kelimesi mana bakımından daha uygun olduğu için
sünenimizdeki Ezman kelimesi bir matbaa hatası olabilir. Allah en iyi bilendir.
DÖRT MEZHEB
ALİMLERİNİN HATAEN ÖLDÜRME DİYETİNE DAİR GÖRÜŞLERİ
1. Hanefiler
ile Hanbeliler'e göre hataen, yani yanlışlıkla öldürme diyeti yüz devedir.
Develerin yaş ve cinsiyeti şöyledir: İki, üç, dört ve beş yaşlarına basmış
yirmişer adet dişi ve iki yaşına basmış yirmi adet erkek devedir. Delilleri ise
2631 nolu İbn-i Mes'ud (r.a.)'ın hadisidir. İbn-i Mes'ud'un görüşü de böyledir.
2. Şafiiler ile
Malikiler'e göre bu diyet birinci grubun belirttiği develerdir. Şu farkla ki,
ödenecek yirmi erkek devenin iki yaş değil de üç yaşına girmiş olması
gereklidir. el- Leys bin Sa'd'ın görüşü de budur. Sindi, Nesai'nin haşiyesinde
Şerhü's-Sünne'den naklen şu bilgiyi verir: Şafii'nin iki yaşındaki erkek deve
yerine üç yaşındaki erkek devenin ödenmesine hükmetmesinin sebebi şudur: İbn-i
Mes'üd'un bu hadisinin ravilerinden Hışf bin Malik meçhuldür. Bundan başka
hadisi yoktur. Hayber maktulleri için Resul-i Ekrem (s.a.v.)'in zekat
develerinden diyet ödediği rivayet olunmuştur. Zekat olarak ödenen deve yaşları
içinde iki yaşına basmış erkek deve yoktur, iki yaşına girmiş dişi deve
bulunmadığı zaman, onun yerine üç yaşına basmış erkek devenin zekat olarak
ödenmesi caizdir.
İbn-i Mes'üd'un
bu hadisine ait senedde Haccac bin Ertat isminde zayıf ravi de mevcuttur.
Dört mezheb
alimlerinin görüşüne göre hata en öldürme diyeti katilin yakınları tarafından
ödenir ve bu diyet hafif bir diyettir.
DİYET DEVEDEN
BAŞKA MALLARDAN DA ÖDENİR Mİ?
Bu babta
rivayet olunan İbn-i Abbas (r.a.)'ın iki hadisi ile Amr bin Şuayb'in dedesinin
hadisine göre diyet altın, gümüş, sığır ve koyundan da ödenebiUr. Dört mezheb
alimlerinin bu husustaki görüşlerine gelince:
1. Hanefiler
ile Hanbeliler'e göre diyet deveden ödendiği gibi altın ve gümüşten de
ödenebiUr. Altın ve gümüşten ödenebilmesi için develerin bulunamaması şartı
yoktur. Diyet bu üç nevi maldan başka şeylerden ödenemez. Diyet altından
ödendiğinde bin dinar ödenir. Bir dinar bir miskal demektir. Diyet gümüşten
ödenecek olursa on bin dirhem ödenir. Dinar, miskal ve dirhem'in kaç grama tekabül
ettiğini öğrenmek için sünenimizin zekat bölümüne baş vurabilir.
Hanefiler'den
Ebu Yusuf ile Muhammed'e göre diyet sığır, koyun ve elbiseden de ödenebiUr.
Diyet, sığırdan iki yüz adet, koyundan bin aded ve elbiseden iki yüz takımdır.
2. Şafii 'ye göre
diyet, ancak develerden ödenir. Tarafların nzası olursa bunun değeri
ödenebilir. Şayet deve yok ise mütemed kavline göre develerin değeri ödenir.
Şafii'nin kadim (eski) kavline göre develer bulunmazsa bunun yerine on iki bin
dirhem gümüş veya bin dinar altın ödenir. Fakat mutemed kavli cedid (yeni) olan
birinci kavlidir. Diyet, sığır, koyun ve elbise gibi mallardan ödenmez.
3. Malikiler'e
göre diyet on iki bin dirhem gümüş veya bin dinar altın ödenebilir. Bu kavil,
Ahmed, İshak, Hasan-i Basri ve Urve bin Zübeyr 'den de rivayet olunmuştur.
Maliki mezhebine göre diyet sığır, koyun ve elbise gibi mallardan ödenemez.
Diyetlerle
ilgili geniş bilgi için fıkıh kitabIarına baş vurulmalıdır.
Biz bu kadarlık
bilgi ile yetinelim.