DEVAM: 27- CÜBAR
(KİMSEYE ÖDETTİRİLEMEYEN ZARAR) BABI
حدّثنا
أَحْمَدُ
بْنُ
الأَزْهَرِ.
ثنا عَبْدث
الرَّزَّاقِ
عَنْ
مَعْمَرٍ،
عَنْ هَمَّامٍ،
عَنْ أَبِي
هُرَيْرَةَ؛
قَالَ: قَالَ
رَسُولُ
اللّهِ صلى
الله عليه
وسلم: ((النَّارُ
جُبَارٌ،
وَالبِئْرُ
جُبَارٌ)).
Ebû Hureyre
(r.a.)'den rivayet edildiğine göre; Resulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)
şöyle buyurdu, demiştir: «Ateş(in yaptığı zarar) hederdir. Kuyu (zararı) da
hederdir.»
AÇIKLAMA: Bu babın ilk hadisi Kütüb-i Sitte'nin hepsinde rivayet olunmuştur. Amr
(r.a.) ile Ubade (r.a.)'ın hadisleri Zevaid türündendir. Ebu Hureyre (r.a.)'ın
son hadisi Ebu Davud ile Nesai tarafından da rivayet edilmiştir.
Hadislerde
geçen Cübar kelimesinin açıklamasını babın girişinde yaptım.
Acma : Behime
demektir. Hayvanın dili olmadığı için ona bu isim verilmiştir. Behime ve çoğulu
olan Behaim dilimizde de kullanılmaktadır. Yırtıcı olmayan ve mülk edinilen
deve, sığır, koyun, keçi, katır, merkeb, at ve benzeri hayvanlar demektir.
Ubade'nin hadisinin sonunda Acma ve Cübar kelimelerinin açıklamasına ait
cümlelerin ravi Musa bin Ukbe'ye ait olduğu görüşü el-Hafız tarafından ifade
edilmektedir. Bunun müellifimize aid olması da muhtemeldir.
Ebu Davud ise
Acma: Salıverilen, beraberinde kimse bulunmayan ve gündüz zarar veren
behimedir, demiştir.
Tirmizi de Ebu
Hüreyre (r.a.)'ın ilk hadisini rivayet ettikten sonra: Bazı alimler demişler
ki; Acma, bağını kuparıp sahibinden habersiz giden hayvandır, böyle bir hayvan
gidip bir zarar verirse, sahibi bu zararı ödemekle mükellef değildir. Madenle
ilgili cümlenin manası da şudur: Bir adam bir maden ocağı kazmıştır. Bir adam
gidip bu kazılan ocağa düşerse ocak sahibi bundan dolayı bir tazminat ödemek
durumunda değildir. Kuyu da böyledir. Bir adam sebil için bir kuyu kazmış iken
başkası o kuyuya düşerse kuyu sahibi bir şey ödemekle mükellef tutulmaz, diye
bilgi vermiştir.
Hayvanların
yaptıkları zararlar konusu 2332 nolu hadis bölümünde işlenmiştir. Nevevi bu
hususta özetle şöyle der: "Hayvanların gündüz verdikleri zararların
sahiplerinden tazmin ettirilmemesi hususunda alimler icma etmişlerdir. Ancak
hayvanlar gündüz zarar verirken başında bir kimse var ise cumhura göre bu zarar
tazmin ettirilir. Şayet hayvan geceleyin zarar verirse Malik'e göre hayvan
sahibi bu zararı ödemekle mükelleftir. Şafii ve arkadaşlarına göre hayvan
sahibinin bir kusuru veya ihmali var ise ona ödettirilir. Aksi takdirde
ödettirilmez.
Hanefi alimlere
göre gündüz ve gecenİiı bir farkı yoktur.
Önemli olan husus
hayvanın beraberindıı sahibinin buL.unup bulunmamasıdır. Şayet sahibi
beraberinde iken hayvan zarar verirse, sahibi zararı ödemekle mükelleftir. Aksi
halde mükellef değildir.
Maden ocaklan
ve kuyu meselesi hakkında ise Avnü'l-Mabud yazarı özetle şöyle der:
"Yani bir
adam kendi mülkünde veya sahipsiz, mevat bir arazide bir maden ocağını açar.
Bir kimse oradan geçerken ocağa düşüp ölürse veya ma den ocağı sahibinin
ücretle tuttuğu işçiler ocakta çalışırken ocak çöküp işçiler ölürse ma den sahibi
bir diyet ve tazminat ödemekle mükellef değildir. Kuyu da böyledir. Bir adam
kendi mülkünde veya mevat, yani sahipsiz bir arazide bir kuyu kazar. Sonra bir
insan veya başka bir şey kuyuya düşüp telef olursa kuyu sahibine bir şey lazım
gelmez. Keza kuyu kazmak için tuttuğu iş-
çi kuyuya düşüp
ölürse kuyu sahibi bir tazminat veya diyet ödemekle mükellef değildir.
el-Hafız'ın
el-Fetih' te beyan ettiğine göre Ebu Ubeyd: Bir kimse müslümanların yolu
üzerinde veya başkasının arazisinde izinsiz bir kuyu kazar da bir insanın telef
olmasına sebebiyet verirse, ölenin diyeti kuyu kazanın yakınlarından tahsil
edilir, kefareti de kuyu kazan öder. Şayet insandan başka bir mal telef olursa
bunun zararını kuyu kazan kişi çeker. Diğer kazılar da kuyu gibidir, demiştir.
İbn-i Battal
da: Hanefiler kuyu zararı konusunda cumhura muhalefet ederek: Kuyu kazan kimse
mutlaka zararlardan sorumlu tutulur, demişlerdir. Bunlar kuyuyu sahipli hayvana
kıyaslamışlardır. Nassa karşı kıyas geçersizdir, demiştir.
Bu konular
hakkında ayrıntılı bilgi için fıkıh kitabIarına baş ... vurmak gereklidir.
Ebu Hureyre
(r.a.)'ın son hadisiyle ilgili olarak Avnü'l-Mabud yazarı özetle şu bilgiyi
verir:
"Hadisin
''Ateşin verdiği zarar hederdir'' cümlesiyle ilgili olarak Hat tab i: Bu
hadisten kasdedilen mana şudur: Kişi kendi mülkünde kendi ihtiyacı için ateş
yakar. Sonra kendisinin iradesi dışında rüzgar at şi yayıp başkasının malına
veya eşyasına zarar verir. İşte bÖyle bir cl ırumda ateş sahibine bir ş~y lazım
gelmez, diye bilgi vermiştir."
قال
الخطابيّ:
لمأزل أسمع
أصحاب الحديث
يقولون: غلط
فيه عَبْد
الرزاق، إنما
هو البئر جبار.
حتى وجدته
لأبي داود عن
عَبْد الملك
الصنعانيّ عن
معمر. فدلّ
على أن الحديث
لَمْ ينفرد به
عَبْد الرزاق.
ومن قال: هو
تصحيف البئر.
واحتج في ذلك
بأن أهل اليمن
يميلون النار،
يكسرون النون
منها. فسمعهم
بعضهم على الإمالة
فكتبه بالياء.
ثم نقله
الرواة مصحفا.
قال السنديّ:
قلت وهذا
يقتضي أن يكون
البئر مصحفاً
من النار،
ويكون الأصل
النارلا
البئر. وهو
خلاف
المطلوب،
فليتأمل.
ثم قال
الخطابيّ: وإن
صح الحديث على
ماروى، فإنه
متأول على النار
يوقدها الرجل
في ملكه لحاجة
له فيها، فتطيرها
الريح،
فتشعلها في
مال غيره من
حيث لا يملك
ردّها، فيكون
هدراً غير
مضمون عليه.}