43- SAFA VE MERVE
ARASINDA SA'Y (YANİ YEDİ DEFA GİDİP GELME) BABI
حدّثنا
أَبُو بَكْرِ
بْنُ
شَيْبَةَ.
حدّثنا أَبُو
أُسَامَةَ
عَنْ هِشَامِ
بْنِ عُرْوَةَ؛
قَالَ:
أَخبَرَنِي،
قَالَ: قُلْتُ
لَعَائِشةَ:
مَأ أَرَى
عَلَيَّ
جُنَاحاً
أَنْ لاَ أَطَّوَّفَ
بَيْنَ
الصَّفَا
وَالْمَرْوَةِ.
قَالَتْ:
إَنَّ اللهَ
يَقُولُ
{إِنَّ
الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ
مِنْ
شَعَائِر
اللهِ، فَمَنْ
حَجَّ
الْبَيْتَ
أَوِ
اعْتَمَرَ
فَلاَ جُنَاحَ
عَلَيْهِ
أَنْ
يَطَّوَّفَ
بِهِمَا} وَلَوْ
كَانَ كَمَا
تَقُولُ،
لَكَانَ
((فَلاَ
جُنَاحَ عَلَيْهَ
أَنْ لاَ
يَطَّوَّفَ
بِهِمَا)) إِنَّمَا
أُنْزِلَ
هذَا فِي
نَاسٍ مِنَ
الأَنْصَارِ.
كَانُوا
إِذَا
أَهَلُّوا
لِمَنَاةَ،
فَلاَ
يَحِلُّ
لَهُمْ أَنْ
يَطَّوَّفُوا
بَيْنَ
الصَّفَا
وَالْمَرْوَةِ.
فَلَمَّا قَدِمُوا
مَعَ
النَّبِيِّ
صلى الله عليه
وسلم فِي الْحجِّ،
ذَكَرُوا
ذلِكَ لَهُ.
فَأَنْزَلَهَا
اللهُ.
فَلَعَمْري!
مَا أَتَمَّ
اللهُ، عَزَّ
وَجَلَّ،
حَجَّ مَنْ
لَمْ يَطُفْ
بَيْنَ الصَّفَا
وَالْمَرْوَةِ.
Urve (bin Zübeyr)
(r.a.)'dan; şöyle demiştir: Ben (teyzem) Aişe (r.anha)'ya: Ben (Hac veya Umre
ettiğimde) Safa ile Merve arasında Sa'y etmememden dolayı bir günaha gireceğim
kanısında değilim, dedim. Aişe (r.anha): Allah:
إِنَّ
الصَّفَا
وَالْمَرْوَةَ
مِنْ شَعَائِر
اللهِ،
فَمَنْ حَجَّ
الْبَيْتَ
أَوِ اعْتَمَرَ
فَلاَ جُنَاحَ
عَلَيْهِ
أَنْ
يَطَّوَّفَ
بِهِمَا ''Safa ile Merve Allah'ın şiarlarındandır. Kim
Ka'be'yi hac eder veya umre ederse, bu iki tepe arasında sa'y etmesinde bir
günah yoktur'' [Bakara 158] buyurdu. Eğer senin dediğin gibi olsaydı;
''....Bu iki tepe
arasında sa'y etmemesinde bir günah yoktur'' şeklinde olacaktı. Bu ayet,
ensardan bir gurup hakkında indirildi. Onlar (müslüman olmazdan önce) ihrama
girdikleri zaman menat putuna tapmak niyetiyle ihrama girerlerdi ve (safa ile
merve tepeleri üstünde başka putla bulunduğu için) safa ile merve arasında sa'y
etmeyi kendilerine mübah saymazlardı. Sonra veda haccında Nebi (Sallallahu
Aleyhi ve Sellem)'in beraberinde geldikleri zaman anılan durumu Nebi
(Sallallahu Aleyhi ve Sellem)'e anlattılar. Bunun üzerine Allah mezkur ayeti
indirdi.
''And olsunki
safa ile Merve arasında sa'y etmeyen bir kimsenin haccını Allah tamam saymaz,
dedi.
AÇIKLAMA: Bu hadisi Tirmizi hariç Kütüb-i Sitte yazarlan ve başkaları tarafından
rivayet edilmiştir.
Hadiste anılan
ayet, Bakara suresinin 158. ayetidir. Bu ayet'te hac veya umre eden kimsenin
Safa ile Merve tepeleri arasında sa'y etmesinin, yani yedi defa gidip
gelmesinin sakıncalı olmadığı, günah sayılmıyacağı bildiriliyor. Urve (r.a.) bu
ifadeyi sa'y'ın mübahlığı manasına yorumlamış, ve dolayısıyla sa'y işini terk
etmenin günah olmadığı kanısına varmış, bununla beraber durumu teyzesi Aişe
(r.anha)'ya sormuştur. Aişe (r.anha) Urve (r.a.)'ın görüşünü reddederek ayetin
iniş sebebini beyan etmiştir. Aişe (r.a.)'ın verdiği cevabın özeti şudur;
Ensar-ı Kiram'ın bir kısmı Menat isimli bir puta tapıyorlardı, ona yaklaşmak
inancıyla ihrama giriyorlardı. Safa ile Merve tepelerine dikilen putlar ise
onların saygı duyduklan putlardan değildi. Bu nedenle onlar Safa ile Merve
arasında sa'y etmeyi günah sayıyordu. Ensar, müslümanlığı kabul ettikten sonra
Veda haccında ReS'\il-i Ekrem (s.a.v.)'in refakatinde Mekke'ye geldikleri zaman
Safa ile Merve arasında sa'y etme işinin günah olup olmadığını Resul-i Ekrem
(s.a.v.)'e sordular. Bunun üzerine anılan ayet indirildi. Ayetteki ifade tarzı
sorulan soruya göre buyurulmuştur. Çünkü soru sahibIeri sa'y'ın günah olup
olmadığını sormuşlardı. Ayet de bunun günah olmadığını bildirmiştir.
Sa'y etmenin
günah olmaması, sa'y etmemenin günah olmamasını gerektirmez. Aişe (r.anha) bu
inceliği Urve (r.a.)'a bildirmiş ve: Eğer sa'y işini yapmamak günah olmasaydı
ayet-i kerimede bununla ilgili kısım; "Sara ile Merve arasında sa'y
etmemesinde bir günah yoktur" şeklinde olacaktı, diye bilgi veriyor.
Nevevi: Aişe
(r.anha)'nın cevabı onun bilgisinin derinliğine, kelime ve cümlelerin
inceliklerine üstün vuküfiyetine ve anlayışının keskinliğine delalet eder.
Çünkü Ayet-i kerime'nin metni Safa ile Merve arasında sa'y etmenin günah
olmadığına delalet eder. Fakat sa'y'ın vacib olup olmadığına delalet etmez.
Aişe (r.anha) verdiği cevabta anılan ayetin ne sa'y'ın vacib olduğuna ne de
vacib olmadığına delalet etmez, demek istiyor ve ayetin iniş sebebini
bildiriyor. Bir iş bazen farz olur da bir adam onun belirli bir şekilde yapılmasının
yasak olduğunu zanneder. Mesela, kişinin boynunda bir öğle namazı farzının kaza
borcu vardır. Kişi bunu güneşin batmaya yaklaştığı zamanda kaza etmesinin yasak
olduğunu zanneder. Bu meseleyi bir ilim adamına sorar. Verilen cevabta : Eğer
sen anılan vakitte kaza edersen bir sakınca yoktur, denilir. Bu cevab soruya
uygundur ve öğle namazının farz olmadığı manasını ifade etmez, diye bilgi
verir.
Aişe
(r.anha)'nın verdiği cevabta Safa ile Merve arasında sa'y etmeyen kimsenin
haccının tamam olmadığım da bildirir.
HADİSİN FIKIH
YÖNÜ
Hadis, Safa ile
Merve tepeleri arasında sa'y etmenin meşruluğuna delalet eder. Bu hususta
alimlerin ittifakı vardır. Ancak sa'y'ın hükmü husüsunda ihtHa! vardır. Şöyle
ki:
1. Hanefiler
ile Sevri'ye göre Safa ile Merve arasında sa'y hac ve umre'nin
vaciblerindendir, terk edilme' halinde kurban kesmek gerekir. Sa'y ne haccın ne
de umre'nin rükünlerinden değildir. Yani yapılmaması halinde hac veya umre
batıl ve geçersiz sayılmaz.
2. Malik, Şafii,
İshak, Ebu Sevr ve Davud'a göre Safa ile Merve arasında sa'y hac ve umre'nin
rükÜillerindendir. Onsuz ne hac ne de umre olamaz. Yapılmaması halinde kurban
kesmekle onarılamaz. Yani yapılmaması hal' de hac ve umre geçersiz sayılır.
3. Ahmed'den
yapılan bir rivayete göre kendisi sa'y'ın sünnet olduğuna hükmetmiştir. Bu
görüş İbn-i Abbas, Enes ve İbn-i Zübeyr'den de rivayet edilmiştir.
Sa'y'ın hikmeti
şudur: İsmail (a.s.)'ın annesi Hacer ihtiyaç duyduğu suyu aramak için Safa ile
Merve tepeleri arasında yedi defa dolaşmış ve nihayet Allah'ın yardımıyla
Zemzem suyunu bulmuştur. İsmail ile annesi Hacer'in şerefini yüceltmek için
Allah Teala sa'y işini meşru kılmıştır. Hacılar ve umre'ciler bu tarihi
hatırayı, yaptıkları sa'y ile anmış olurlar.
Hadisin ravisi
Urve (r.a.) Hz, Aişe (r.anha)'nın kız kardeşi Esma (r.anha)'nın oğludur.
BU HADİS’İN BUHARİ RİVAYETİ VE İZAH İÇİN BURAYA TIKLAYIN