11- İMAM'IN ARKASINDA
İKEN KIRAAT / OKUMAK BABI
حَدَّثَنَا
هشام بْن
عمار، وسهل بن
أبي سهل، وإِسْحَاق
بْن إسماعيل.
قالوا:
حَدَّثَنَا سُفْيَان
بْن عيينة،
عَن الزهري،
عَن محمود بْن
الربيع، عَن
عبادة بْن
الصامت؛ - أن
النَّبِي
صَلَى
اللَّهُ
عَلَيْهِ
وَسَلَّمْ
قَال ((لا صلاة
لمن لم يقرأ
فيها بفاتحة
الكتاب)).
Ubade bin
es-Sanıit (r.a.)'den rivayet edildiğine göre: Nebi (Sallallahu Aleyhi ve
Selleın) şöyle buyurdu, demiştir :
«Namazda Fatiha
(suresini) okumayan'ın hiç bir namazı yoktur.»
Diğer tahric: Buhari, ezan; Müslim,
salat; Tirmizî, mevakit, tefsir sure; Nesai, iftitah; Ebu Davud, salat, Darimî
salat; Muvatta, nida; Ahmed b. Hanbel, II, 285, 290, 460, 487; V, 314, 316,
AÇIKLAMA : Ebu Davud'un süneninin "Namazında Fatiha'yı
terkeden habı»nda el-Menhel şöyle der:
''Hadisteki
''Namaz'' kelimesi, lügattaki manası olan duada kullanılmamış olup şer'i manası
olan özel ibadette kullanılmıştır. Çünkü Şari-i Hakim ... kelimelerin lügat
manalarını anlatmak için degil dini manalarını tanıtmak için gönderilmiştir. Bu
nedenle onun sözleri daima ıstılahi manaya yorumlanır. Şu halde hadisin anlamı
şudur:
''Namazda
Fatiha suresini okumayanın şeriata uygun hiç bir namazı yoktur.. Yani Fatiha
suresini okumadan kıldığı namaz, şer'an namaz anlamını taşımaz. Hal böyle
olunca: Hadiste «Sıhhatli» veya «Yeterli» yahut "Mükemmel'' kelimesini
takdir ederek meali şöyledir, diye bir yorum'a gerek yoktur .
''...
okumayanın (sıhhatlı) hiç bir namazı... '' veya, ''... okumayanın (yeterli) hiç
bir..'' yahut,
''...
okumayanın (mükemmel) hiç bir... '' Faraza: ''Namaz yoktur'' denemezse, o zaman
cümlenin hakiki manasına en yakın olan mecazi manası seçilir. Yani ''SıhhatlI
'' veya, Yeterli .. kelimesi takdir edilir. Ve meal şöyle olur:
''Namnazda
Fatiha (suresini) okumayanın (sıhhatlı) hiç bir namazı yoktur.'' veya: ''...
okumayanın (yeterlil hiç..''
Hadıste
"Mükemmel'' kelimesi takdir
edilmekle hakiki manaya en uzak olan mecazi mana alınamaz. Çünkü daha yakın
manayı almak mümkündür.
Diger taraftan
" ... sıhhatlı (veya) yeterli namaz yoktur.'' denilince ''... mükemmel
namaz yoktur '' manası da ifade edilmiş olur. Fakat ''... mükemmel namaz yoktur
..'' denilirse " ... sıhhatlı namaz yoktur.'' manası ifade edilmiş olamaz.
Zira bir namaz mükemmel olmamakla beraber sıhhatlı ve yeterli olabilir.
Hadis; yukarıda
anlatıldığı gibi namazda Fatiha okumayanın namazının şer'i bir namaz
sayllamayacağına ve sahih olmadığına delildir.
NAMAZDA FATİHA
OKUMAK FARZ MI?
1-
İbnü'l-Münzir'in nakline göre Ön er, Osman bin Ebi'l-As, İbn-i Abbas, Ebu
Hureyre ve Ebu Said-i Hudri (r.a.) : ''Namazda Fatiha okumak farzdır, onun
yerine başka sureler ve ayetler okumak kafi gelmez. Ancak onu okumaya gücü
yetmeyenin, başka ayetler okuması caizdir.''demişlerdir,
Sahabilerle
tabiilerin ve onlardan sonra gelen alimlerin cumhurunun kavli budur, Malik,
Şafii ve Ahmed bin Hanbel'in mezhebieri de budur.
Şer'i namazın
oluşması için Fatiha suresinin okunmasının gerekliligine delalet eden
delillerden birisi de Darekutni'nin Ubade bin es-Samit (r.a.)'den rivayet
ettiği şu hadistir:
''Namazda
Fatiha okumayan adamın kıldığı namaz yeterli değildir.'' Darekutni bunun
isnadının sahih oldugunu söylemiştir.
Başka bir delil
de İbn-i Huzeyme'nin, kendi sahihinde Ebu Hureyre (r.a.)'den rivayet ettiği şu
hadistir. ''İçinde Fatiha okunmayan namaz yeterli değildir.''
2- Hanefi
alimlerine göre namazda Fatiha okumak farz değildir. Kur'an-ı Kerim'in her
hangi bir ayetini okumak farzdır. Fatiha'yı okumak ise vacibtir. Onlar:
Fatiha'nın okunmasının gerekliliği ahad hadisi ile sabittir. 'Ahad' hadisi ile
sabit olan bir şey farz olmaz, vacib olur. Onsuz namaz sahihtir. Fakat
Fatiha'yı terkeden kişi günah işlemiş olur, demişlerdir. Delilleri ise; ....
''Artık Kur'an'dan kolay geleni okuyun .'' [Müzemmil 20] ayetidir.
Hanefi
alimleri: Ayet, kolay olanın okunmasının istendiğini kesinlikle belirtiyor.
Bunda bir muhayyerlik vardır. Yani namaz kılan kişi serbesttir. Kur'an-ı
Kerim'in neresini okumak ona kolay geliyor isa orayı okuyabilir. Eğer Fatiha'yı
okumak farz olsaydı, muhayyerlik hükmünün mensuh olması gerekecekti. Halbuki
kat'i delil olan mezkur ayet zanni delil olan ahad hadisi ile mensuh olmaz,
demişlerdir.
Onların bir
delili de Buhari ve Müsliın'in Ebu Hureyre (r.a.)'den merfu' olarak rivayet
ettikleri ve namazı hatalı kılan zata Nebi (s.a.v.)'in namaz tarifine ait
hadisinde şöyle buyurulmuş olan ifadedir: .........''... sonra Kur'an belleyip
okuyabildigini oku...'' Bu ayeti delil gösteren Hanefi alimleri: Hürmet
bakımından Kur'an'ın bütün sureleri eşittir. Nitekim cünüb adam hiç bir ayetini
okuyamaz. Abdestsiz kimse mushafın hiç bir yerini elleyemez, demişlerdir.
Onlara göre hadisten maksad, Fatiha okumayanın namazının sahih olmadığı değil,
mükemmel olmadığını bildirmektir.
CUMHUR'UN
HANEFİ ALİMLERİNE CEVABI
.........[Müzemmil
20] ayeti farz namazdaki kıraat miktarı hakkında değil, gece namazı
hakkındadır. Yani geceleyin kolayınıza gelen namazı kılınız.
''kat'i delil,
zanni delil ile mensuh olmaz. Halbuki eğer Fatiha'yı okumak farzdır, dense,
ayetle getirilmiş olan muhayyerlik mensuh olur.'' şeklindeki gerekçeye gelince
bu da varid değildir. Çünkü nesih durumu yoktur. Itlak ve takyid vardır. Yani
ayet mutlaktır. Hadis onu takyid etmiş olur. İbham ve tefsir kabilindendir,
demek de mümkündür.
Namazını hatalı
kılan zat'a Nebi (s.a.v.)'in; emri mücmel olup, Fatiha'nın
okunmasını
emreden hadislerle açıklanmıştır. Üstelik, Ebu Davud, Ahmed bin Hanbel ve İbn-i
Hibban'ın rivayetlerinde Peygamber (s.a.v.)'in o adama: ... "Sonra
Ümmü'l-Kur'an'ı oku'' buyurduğu bildirilmiştir.
Kur'an
surelerinin hürmet bakımından eşit olması namazda okunmalarının yeterliliği
yönünden de eşit olmasını gerektirmez. Kaldı ki Fatiha'nın okunmasının
gerekliliği sahih hadislerle sabittir.
Hadisteki:
''....namazı yoktur.'' cümlesindeki olumsuzluğun namaz'ın mükemmelliğine ait
olmayıp namazın aslına ve sıhhatına ait olduğu hususu yukarıda anlatılmıştır.
EI-Menhel
yazarı, ''Namazında kıraati terkedenin babı'' nda eumhurun görüşünü ve Hanefi
alimlerinin görüşünü yukarıda anlattığım şekilde naklettikten sonra şöyle der:
''Yukarıda
verilen malumat'tan bilmiş oldun ki Fatiha suresini okumanın namazın
rükünlerinden sayılması ve onsuz kılınan namazın sahih olmaması kavli
kuvvetlidir.
FATİHA HER
REK'ATTE FARZ MI?
Namazda Fatiha
okumak farzdır, diyen alimler bu hususta ihtilaf etmişlerdir:
1-Şafii, Ahmed
bin Hanbel, Evzai, Ebu Sevr, Ali ve Cabir'e göre imam ve tek başına namaz
kılanın bütün rek'atlerde Fatiha okumaları farzdır. Maliki alimlerinin sahih
kavil de budur.
(İmam'a uyan
kimse hakkındaki ayrıntılı bilgi bundan sonraki babta verilecektir.)
Delilleri:
I- Namazını
hatalı kılan zata Nebi (s.a.v.), namazı tarif ederken ilk rek'atte yapılacak
şeyleri anlattıktan sonra: .... ''Sonra namazının her rek'atinde, onları
(anlatılanları) yap.'' buyurmuştur. Bunu Buhari rivayet etmiştir.
II- Buhari ve
Ahmed'in Malik bin el-Huveyris (r.a.)'den merfu olarak rivayet ettikleri:
........... ''Benim namaz kılışımı gördüğünüz gibi namaz kılınız'' hadisidir.
Nebi (s.a.v.)'in her rek'atte Fatiha okuduğu bilinmektedir.
III- Müslim'in
Ebu Katade (r.a.)'den rivayet ettiği;
''ResululIah
(s.a.v.) öğle ve ikindinin ilk iki rek'atlarında Fatiha'yı okurdu ve
(Fatiha'dan sonra okuduğu) ayeti zaman zaman bize duyururdu. Son iki rek'atte
Fatiha okurdu.''
2- Hasan-ı
Basri, Davud ve İshak'a göre, namazın herhangi bir rek'atinde Fatiha ve ondan sonra
Kur'an'dan bir parça okumak vacibin yerine getirilmesi için kafidir. Bir
rek'atta Fatiha, başka bir rek'atta da ayetler okumak yine vacibin ifası için
yeterli sayılır.
Bunların delili
de Ubade (r.a.)'ın (837 nolu) hadisidir. Bunlar: 'Hadiste namazda Fatiha
okunması emredilmiştir. Bir defa okununca emir yerine getirilmiş olur. Her
rek'atte okunması gerekir, diye başka bir delil varsa ona dönülür, demişlerdir.
Bu görüşe şöyle
cevab verilir:
Yukarıda beyan
edilen deliller, her rek'atta Fatiha okumanın gerekliliğine delalet ederler.
3- Zeyd bin Ali
ve en-Nasır'a göre ilk iki rek'atta Fatiha okumak farzdır. Son iki rek'atta
Fatiha yerine başka ayetler okumak veya tesbihat yapmak da caizdir.
Ebu Hanife'nin
görüşü bu görüşe benzer. Şu farkla ki, Ebu Hanife'ye göre ilk iki rek'atta
kıraat farzdır. Fatiha okumak farz değil vacibtir. Yani Fatiha okunmayıp başka
sure veya ayetler okunursa farz yerine getirilmiş olur. Sadece vacib terk
edilmiş olur.
Zeyd bin Ali ve
en-Nasır'ın delili: Ali bin Ebi Talib (r.a.)'ın ilk iki rek'atte kıraat
ettiğine ve son iki rek'atta tesbihat yaptığına dair rivayet olunan hadistir.
Halbuki bu hadis zayıftır. Çünkü el-Harise el-A'ver'in rivayetinden gelmedir.
Bu adam hadis hafızları yanında zayıflıkla meşhur bir kezzabtır.
Bunların ikinci
delili de Hanefi alimlerinin gösterdikleri .....[Müzemmil 20] ayetidir. Bu
ayetin delil olup olmayacağı hakkında yukarıda yeterli bilgi verilmiştir.
EBU DAVUD HADİSİ VE İZAH’I İÇİN BURAYA TIKLAYIN