27- (ZENGİN OLDUĞU
HALDE) ZEKAT ALMASI HELAL OLANLARIN (BEYANI) BABI
حَدَّثَنَا
مُحَمَّد بْن
يحيَى.
حَدَّثَنَا
عَبْدُ
الرزاق.
أَنْبَأَنَا
معمر، عَن زيد
بْن أسلم، عَن
عطاء بْن
يسار، عَن أبي
سعيد الخدري؛
قَالَ: - قال
رَسُول
اللَّهِ
صَلَى
اللَّهُ عَلَيْهِ
وَسلَّمْ: ((لا
تحل الصدقة
لغني إلا لخمسة:
لعامل عليها،
أو لغاز في
سبيل الله، أو
لغني اشتراها
بماله، أو
فقير تصدق
عليه فأهداها
لغني، أو
غارم)).
Ebu Saicl-i Hudri
(r.a.)'den rivayet edildiğine göre; Resulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)
şöyle buyurdu, demiştir: «(Şu) beş kişi müstesna, zekat almak hiç bir zengine
helal değildir: Zekat amili (memuru), Allah yolundaki mücahid, zekat malını
kendi malı ile satın alan zengin, fakirin, kendisine verilmiş olan sadakayı
hediye ettiği zengin ve (Müslümanların arasını bulmak yolunda) borçlanan (zengin).»
Diğer tahric.
Ebu Davud, Ahmed, Darekutni ve Hakim de bunu rivayet etmişlerdir. Ayrıca Malik,
Ebu Davud ve Hakim bunu Ata bin Yesar'dan mürsel olarak rivayet etmişlerdir .
AÇIKLAMA: Hadis, beş zengin hariç, zekat alıp mülk edinmenin
hiç bir zengin için helal olmadığını beyan eder. Müstesna kılınan 5 zenginden
her hangi birisine zekatın helal olması fakirIikten başka nedenlere, dayanır.
Şimdi bu beş zenginle ilgili gerekli bilgiyi vermeye geçelim:
1. Zekat
amilidir. Yani Devlet başkanı veya yetkili kıldığı zat tarafından zekat
toplamakla görevlendirilen memur. Zekat mallarının toplanması, korunması,
hesabının tutulması, müstehaklarına dağıtılması gibi işlerde çalışan bütün
görevliler bu kapsama girer. Her görevliye, münasip bir miktar verilirken onun
zengin olması buna mani değildir. Çünkü verilen hisse emek karşılığı bir nevi
ücrettir.
Zekat amiline
verilecek miktar hakkında alimler ihtilaf etmişlerdir.
a. Ebu Hanife
ve arkadaşlarına göre, devlet yetkilisi, zekat amiline, yetecek bir miktar
verir. Çünkü ona verilen meblağ zekata müstehaklık yolu ile değil, emek
karşılığı verilir. Nitekim bu memur zengin bile olsa, toplanan zekattan
kendisine bir miktar verilmesi icma, ile sabittir. Tabii memurun topladığı
zekatın tümü şayet az olup onun için yetecek miktarı ödendikten sonra bir şey
artmıyacak olursa, toplanan zekatın azami yarısı ona verilebilir. Fazlası
verilmez.
b. Şafii'ye
göre toplanan zekatın sekizde biri zekat memuruna verilir. Çünkü zekata
mustehaklarının sekiz sınıf olduğu ve zekat amilinin bunlardan birisi olduğu
ayetle sabittir. Fakat bu görüşe şöyle itiraz edilmiştir: Sözü edilen ayette
zekatın müstehakları beyan buyurulmuştur. Fakat bunlara nasıl taksim edileceği
belirtilmemiştir.
c. Malik'e göre
memur'un emeğinin karşılığı toplanan zekatın tümünü de tutsa yine tam olarak
verilir.
2. Allah
yolundaki mücahiddir. Yani İslamiyet'in yükselmesi için savaşan gaziler, zengin
bile olsalar onlara zekattan hisse verilir. Maiik'in görüşü budur.
Ebu Hanife ve
arkadaşlarına göre Mücahid fakir olmadığı takdirde ona zekattan pay verilmez.
Çünkü Muaz (r.a.)'ın Yemen'e vali olarak gönderildiğine dair malum hadisin zekatla
ilgili bölümünde: «ve fakirlerine iade edilir.» buyurmuştur. (1783 nolu had.)
İkinci delil: «Zekat hiç bir zengine helal değildir.» hadisidir. (1839 nolu
had.)
Hanefi
alimlerine göre izaha çalıştığımız hadis mukim iken zengin olup cihada çıkacağı
zaman silah, binek gibi savaş araç ve gereçlerine ihtiyaç duyan mücahidler
manasına yorumlanır.
Şafii, Ahmed ve
İshak'a göre mücahid bir maddi menfaat gözetmeksizin cihada katıldığı zaman
zengin bile olsa ona zekattan hisse verilir.
Malik ve son
gruptaki alimlerin Hanefi alimlere yukardaki görüşleri dolayısıyla verdikleri
cevap şudur: Hiç bir zengine zekatın helal olmadığına dair hadis Muaz (r.a.l'ın
hadisi ve benzeri hadisler umumidir. Bu babtaki hadisler onların umumiliğini
hususileştirir. Çünkü bu hadis beş sınıf insan zengin bile olsa zekat
almalarının helal olduğunu açıkça bildirir. Şu halde bu beş sınıf insan umumi
olan diğer hadislerden müstesnadır.
3. Zekat malını
kendi malıyla satın alan kişidir. Yani kendilerine başkaları tarafından zekat
verilmiş olan müstehakların elindeki zekat malını para veya başka mal ile satın
alan bir zengin satın almış olduğu bu zekat malını kullanabilir. Ona helaldır.
Kişinin zekat olarak fakirlere vermiş olduğu malının zekatını sonradan satın
alması meselesine gelince; bu husus ihtilaflıdır. Cumhur'a göre mekruhtur.
Ahmed,
el-Hasen, Katade, el-Baci' ve Maliki'lerden bir cemaat, kişinin vermiş olduğu
kendi zekatını veya başka tür sadakasını satın almasının haramlığına
hükmetmişlerdir.
Keffaret, adak
ve başka nevi sadaka ve bağışlar zekat hükmündedir. Yani kişinin yaptığı bu
gibi hayır para ve mallarını sonradan fakirden normal bedeli mukabilinde bile
olsa satın alması Cumhur'a göre mekruhtur.
Yukarıda anılan
alimlere göre haramdır. Bu hayırlar başka şahıslar tarafından yapılmış ise
herhangi bir kimse bunları fakirlerden satın alabilir. Bunda ihtilaf yoktur.
Hibe ve benzeri
mülk edinme yolları satın alma hükmündedir.
Satın almaya
ait yukardaki tafsilat bu gibi akidler için de mevcuttur. Zekat malına mirasçı
olmak ise bu hususta hiç bir sakınca yoktur. Çünkü bu mal mirasçının iradesi
dışında kendiliğinden onun mülkiyetine geçmiştir. Bunu bir misal ile açıklamak
meselenin iyice anlaşılmasına yardımcı olur: Mesela: Fakir bir kimse zekat
almıştır. Bu zekat malı henüz harcamamış iken fakir ölüp zengin mirasçıları
bırakırsa o zekat malı zengin olan mirasçılarına helaldır. İbn-i Abdi'l-Berr:
İbn-i Ömer ve el-Hasan bin Yahya müstesna bütün alimler murisin bıraktığı zekat
malının zengin niirasçılarına helal olduğuna hükmetmişler, demiştir.
4. Fakirin
aldığı zekat malını hediye olarak sunduğu zengindir. Yani bir fakir kabul etmiş olduğu zekatı arzu
ettiği başka bir zengine hediye edebilir. Zengin de fakirin hediye ettiği malı
kabul edebilir. Bu ona helaldır. Fakat fakire zekat veren zengin verdiği zekatı
fakirden hediye olarak geri alamaz. Bu durum hadisin şümulüne girmez, böyle bir
yola tevessül edenler yanlış ve haram bir iş yapmış olurlar ve Allah katında
mes'uldürler.
5.
Müslümanların arasını bulmak için meşru bir yolla giriştiği barıştırma
nedeniyle borç altına giren borçludur. Böyle bir borçlu zengin bile olsa
yüklendiği borcu kendi malından ödemekle mükellef değildir. Bu borcu kapatacak
miktarda zekat kabul edebilir Hadiste kastedilen borçlu budur. Bir kavle göre
hadisten kastedilen borçlu, borcu malından fazla olan kimsedir.
Kendisinin veya
beslemekle mükellef olduğu aile fertlerinin geçimı için borçlanıp borcunu
karşılayacak kadar malı olmayan borçlu bu hadiste kastedilmemiştir. Çünkü
hadis, zengin olan borçlu hakkındadır. Bu adam ise zengin değil fakir sayılır
ve fakirliği dolayısıyla zaten zekata müstehaktır.
HADİSİN FIKIH
YÖNÜ :
1. Hadiste
anılan beş kişi hariç farz olan sadaka hiç bir zengin için helal değildir. Bu
hususta icma vardır. Bir adam bu beş kişinin dışında kalan bir zengine
zenginliğini bildiği halde zekat verirse verdiği zekat geçerli değildir. Bu
hususta alimler müttefiktir. Eğer onun fakir olduğuna inanıp zekat verdikten
sonra zengin olduğunu anlarsa Ebu Hanife, Muhammed, el-Hasan ve seçkin kavline
göre Ahmed Verilen zekat geçerlidir, demişlerdir. Ebu Yusuf, Şafi Malik ve bir
rivayette Ahmed: Geçerli değildir, mal sahibi tekrar zekat çıkarmakla
mükelleftir, demişlerdir. Evvelce vermiş olduğu zekatı zenginliğini gizleyen
alıcıdan geri alması hususundaki tafsilat için Fıkıh kitaplarına müracaat etmek
gerekir.
2. Hadis
araları açık olan müslümanların barıştırılmasını teşvik eder.
3.
Müstehakların kabul etmiş oldukları zekat malını satmaları ve halkın bu malları
satın almaları caizdir. Çünkü fakirlerin kabulü ile bu malın vasfı değişmiş
olup artık ona zekat denmez.
4. Fakir, kabul
ettiği zekat. malını zengin olan eşine, dostuna, komşusuna hediye edebilir. Ve
bunlar zengin de olsalar fakirin bu hediyesini kabul edebliirler