18- BOŞAMA SAYILAN SÖZ
(HAKKINDA GELEN HADİS) BABI
حَدَّثَنَا
عبد الرحمن بن
إبراهيم
الدمشقي. حَدَّثَنَا
الوليد بن
مسلم.
حَدَّثَنَا
الأوزاعي.
-
قَالَ: سألت
الزهري: أي
أزواج
النَّبِيّ
صَلَى اللَّهُ
عَلَيْهِ
وَسَلَم
استعاذت منه؟
فقال: أخبرني
عروة عن عائشة
أن ابنة الجون
لما دخلت على
رَسُولَ
اللَّهِ
صَلَى
اللَّهُ
عَلَيْهِ وَسَلَم،
فدنا منها،
قالت: أعوذ
بالله منك.
فقال رَسُولَ
اللَّهِ
صَلَى
اللَّهُ
عَلَيْهِ وَسَلَم
((عذت بعظيم.
الحقي بأهلك)).
Evzâî (dediki):
Ben Zühri'ye: Nebi (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)'in hangi zevcesi O'ndan
Allah'a sığınmıştır? diye sordum. Zührî şöyle cevap verdi, demiştir: Âişe
(r.anha)'nın şöyle dediğini bana Urve haber vermiştir: Cevn kızı (Amra)
Resulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) (e nikâh olunup O'nun huzuruna konulup
Resûl-i Ekrem (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) ona yaklaşınca, Cevn kızı: Senden
Allah'a sığınırım, dedi. Nebi (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) de: «(Ey Cevn'in
kızı) sen (şanı) büyük olan (Allah)'a sığındın. Artık ailen gile git.» buyurdu.
Diğer tahric:
Bu hadisi Buhari de rivayet etmiştir.
AÇIKLAMA: Hadiste anılan Cevn kızının ismi, hali ve
Peygamber (s.a.v.)'e karşı böyle bir söz sarfetmesi sebebi hakkında gereken
bilgi Müellifin 2037 nolu hadisinin izahı bölümünde verilmiştir. Burada tekrarlamaya
gerek kalmamıştır.
HADİSİN FIKIH
YÖNÜ
Hadis, boşama
niyeti ile adamın, karısına; Baban gile git, sözü ile kadının boşandığına
delalet eder. Boşamayı gerektiren sözlerle ilgili özlü bilgi verelim: Boşama
yemini olarak kullanılan sözler iki kısma ayrılır:
1. Talak
kökünden alınma kelime ve cümlelerle veya örf ve adette boşama yemininden başka
manalarda kullanılmayan başka cümleler. Bu tür sözlerle yapılan boşama sözüne
fıkıh ıstılahında "Talakın sarihi" adı verilir.
2. Boşama
manasına muhtemel olduğu gibi başka manalara da muhtemel olup bu manaların
hepsinde kullanılan sözlerle yapılan boşama nevi. Bu çeşit sözlere ise fıkıh
ıstılahında "Talakın kinayesi" adı verilir. Bunu bir misal ile
açıklayalım; "Baban gile git" sözü kinaye kısmına giren bir cümledir.
Bu cümle boşama anlamında kullanılabilir. Adam bu sözle şunu demek istemiş
olabilir: Seni boşadım, seninle ilgim kalmadı, artık yanımda durma, baban gile
git. Bu takdirde bu cümle ile kadın boşanmış olur. Nitekim bu hadiste
belirtildiği gibi Peygamber (s.a.v.) mezkur cümleyi bu anlamda kullanmış ve
Cevn'in kızını böylece boşamıştır. Bu cümle boşama değil, kadının ziyaret için
babası gile gitmesi niyeti ile de kullanılabilir. Bu takdirde, cümlenin boşama
ile ilgisi söz konusu değildir. İşte boşamaya ve başka manalara muhtemel olan
bu gibi sözlere Kinaye ismi verilir.
ALİMLERİN BU
KONUDAKİ GÖRÜŞLERİ
I. Hanefiler'e
göre Talakın sarih kısmı ikiye ayrılır: a) Talak sözcüğü ve bundan türerne
kelimelerle yapılan boşama.
Biz Talak
kelimesini boşama kelimesi ile açıklamak sureti ile buna örnekler verelim:
Mesela adam karısına: Sen boşsun veya seni boşadım yahut sen boşanmışsın, der
ise sarih talakla karısını boşamış olur. Başka bir deyim ile adam karısına: Sen
talıksın (= boşsun) veya seni tatlik ettim yahut sen tatlik edilmiş (=
boşanmış) sın derse sarih talakla boşamış olur. Talak kelimesi veya bundan
türeme kelime ve cümlelerle yapılan bu nevi boşama yemini ile kadın rac'i bir
talakla boşanmış olur. Adam talak kelimesini veya bundan türeme kelimeleri
kullanmak suretiyle ettiği yeminle hiç bir şeye niyet etmemiş veya birden fazla
talakla boşamayı kasdetmiş olsa bile yine hüküm aynidir. Yani rac'i bir talak
vuku bulmuş olur. Çünkü bu söz birden fazla talakı kasdetmeye elverişli
değildir ve Talak kitabının 2. babında geçen 2019 nolu İbni Ömer (r.a.)'ın
hadisinde belirtildiği gibi kendisi karısını hayız halinde iken tatlik etmişti,
Peygamber (s.a.v.) onun, karısına rac'at (= dönüş) yapmasını emretmişti.
Hanefiler şöyle derler: Peygamber (s.a.v.) İbni Ömer (r.a.)'e ettiği yemin ile
bir talakı mı, birden fazla talakı mı kasdettigini sormamış ve niyetini
sormamıştır. Eğer bu söz ile birden fazla talaka niyet etmek sahih olmuş
olsaydı, Peygamber (s.a.v.) bu durumu soruşturacaktı. Rac'i talakın manası
şudur: Kadının iddet süresi henüz bitmemiş iken kocası ettiği yeminden rücu
ederek karısına dönüş yapabilir. Nikah akdini yenilemeye de gerek yoktur,
b) Bir
memleketin örf ve adetinde yalnız boşama işinde kullanılan ve talak kelimesi ile
bundan türeme kelimelerden başka kelimelerle yapılan boşama yeminleri. Buna
misal: Adam karısına; Sen haramsın veya seni kendime haram ettim yahut sen
benimle beraber haramdasın. Bu sözlerle kadın bain talakla kocasından boşanmış
olur. Adamın boşamaya niyet etmiş olması şart değildir. Kadın ancak bain
talakla boşandığı takdirde kocasına haram olduğu için bu sözler bain talakı
gerektirir. Bain talakın manası şudur: Bir veya iki bain talakla boşanan kadın
ancak nikahın yeniden kıyılması sureti ile kocasına helal olur. Nikah
yenilenmeden kocası ona dönüş yapamaz. Üç talakla boşanmış ise artık nikahın
yenilenmesi ile de kocasına helal olamaz.
Yine
Hanefiler'e göre Kinaye sözleri de iki nevidir: a) Adamın karısına: İddetine
başla veya rahmini (benden) temizle, sözü ile ettiği boşama yeminidir. Bu sözle
rac'i bir talak vuku bulur. Adam bu sözle iki veya üç talak da kasdetmiş olsa
yine bir talak olur. Çünkü anılan söz birden fazla talaka elverişli değildir.
b) Adamın
karısına: Baban gile git, kendine koca ara, sen bainsin, gibi bir sözle ettiği
boşama yeminidir. Böyle bir sözle bain bir talak vuku bulmuş olur. Şayet adam
bu sözle üç talakı kasdetmiş ise üç talak vuku bulur.
Kinaye nevine
giren sözlerle yapılan yemin ile boşamanın vuku bulması için boşama belirtisi
de aranır. Boşamaya hükmedecek hakim için bu belirti, adamın bu sözü
kullanırken öfkeli olması veya bu sözü kullanacağı sırada boşama konusunda
konuşmaların cereyan etmiş olmasıdır. Yemin eden adam için boşama belirtisi ise
onun niyetidir. Yani adam bu sözü kullanırken boşamaya niyet etmiş ise,
bilmelidir ki boşama oluşmuştur. Hakim onun bu gizli halini bilmediği için
boşamanın vuku bulmadığına hükmetse bile, bu hüküm Allah katında makbul
değildir. Bu hususta adamın niyetinin esas olduğunun delili ise 2051 nolu
Rükane (r.a.)'ın hadisidir. Çünkü bu hadiste belirtildiği gibi Peygamber
(s.a.v.) onun kaç taluka niyet ettiğini sormuştur.
II. Malik,
İshak bin Raheveyh ve Şafii'ye göre adam, sarih talak kelimeleri veya kinaye
kelimeleri ile boşama yemininde bulunduğunda kaç taMka niyet ederse o sayıda
talak vuku bulmuş olur. Sarih talak kelimesi ile yemin edilirken, başka bir
deyimle sarih talak kelimeleri kullanılırken boşama niyeti şart değildir.
Mesela bir adam karısına; Seni tatIik ettim, derse boşamaya niyet etmemiş olsa
bile kadın boşanmış olur. Ancak bu sözle bir talak vuku bulmuş olur. Şayet adam
bu sözü kullanırken üç talakla boşamayı kasdetmiş ise kadın üç talakla boşanmış
olur. Bunun deIili ise 2051 nolu Rükane (r.a.)'ın hadisidir. Boşama niyeti ile
kullanılan kinaye sözler de aynı hükme tabidir. Bunun bir delili de izahında
bulunduğumuz 2050 nolu Aişe (r.anha)'nın hadisidir. Çünkü bu hadisten
anlaşılıyor ki, Peygamber (s.a.v.) Cevn'in kızına: ''Ailen gile git''
buyurmakla onu üç talakIa boşamış oluyor. Urve bin Zübeyir (r.a.)'ın da bu
görüşte oldugu rivayet edilmiştir.
Kinaye sözleri
ile yapılan boşama yeminleri ile boşamanın vuku bulması için boşayanın boşama
niyeti esastır. Başka bir belirtiye hacet yoktur.
III. Süfyan-i
Sevri, Evzai ve Ahmed'e göre sarih veya kinaye boşama yemini ile bir talak vuku
bulur. Gerek sarilı ve gerekse kinaye
boşama sözleri hakkında çok çeşitli meseleler ve buna bağlı değişik hükümler
mevcuttur. Gerekli aydınlatıcı bilgi için fıkıh kitabIanna müracaat etmek
gerekir. Biz bu özlü bilgiyi sunmakla yetinelim.