DEVAM: 50- ALTIN İLE
GÜMÜŞÜ BİRİBİRİYLE MÜBADELE ETMEK (DEĞİŞTİRMEK) BABI
حدّثنا
أَبُو
إِسْحَاقَ
الشَّافِعِيُّ
إِبْرَاهِيمُ
بْنُ
مُحَمَّدِ
بْنِ
الْعَبَّاسِ.
حَدَّثَنِي
أَبِي عَنْ
أَبِيهِ
الْعَبَّاسِ
بْنِ
عُثْمَانَ
بْنِ
شَافِعٍ،
عَنْ عُمَرَ
بْنِ
مُحَمَّدِ
بْنِ عَلِيِّ
بْنِ أَبِي
طَالِبٍ،
عَنْ
أَبِيهِ،
عَنْ
جَدِّهِ؛
قَالَ: قَالَ
رَسُولُ
اللهِ صلى
الله عليه
وسلم: ((الدِّينَارُ
بِالدِّينَارِ،
وَالدِّرْهَمُ
بِالدِّرْهَمِ،
لاَفَضْلَ
بِيْنَهُمَا.
فَمَنْ
كَانَتْ لَهُ
حَاجَةٌ بِوَرِقٍ،
فَلْيَصْطَرِفْهَا
بِذَهَبٍ.
وَمَنْ
كَانَتْ لَهُ
حَاجَةٌ بِذَهَبٍ،
فَلْيَصْطَرِفَهَا
بِالْوَرِقِ.
وَالصَّرْفُ
هَاءَ
وَهَاءَ)).
Ali bin Ebî Tâlib
(r.a.)'âen rivayet edildiğine göre; Resulullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)
şöyle buyurdu, demiştir: «Aralarında ağırlık farkı olmaksızın altın altınla,
gümüş de gümüşle (değiştirilebilir). Gümüşe ihtiyacı olan bîr kimse, altın ını
onunla değiştirsin. Altına ihtiyacı olan da, gümüşünü onunla değiştirsin. Sarf
(yâni bu değiştirmelerin hepsi) şöyle olur: (Taraflardan birisi diğerine:) Al
bunu, (diyerek vereceğini peşin verir) ve (diğeri de ona. Al bunu, (diyerek
vereceğini peşin verir.)»
Diğer tahric:
Hakim
AÇIKLAMA: Sünenimizden başka Kütüb-i Sitte'nin herhangi
birisinde buna rastlayamadım. Ama Zevaid türünden olduğuna dair not da yoktur.
Malik'in hadisi
altın ile gümüşün biribiriyle değiştirilebilmesi için ikisinin de peşin
verilmesinin şart olduğuna, fakat ağırlıklarının ayni olmasının şart olmadığına
ve birisinin veresiye olmasının faiz olduğuna delalet eder. Buhari'de ve başka
rivayetlerde belirtildiğine göre Talha (r.anh)'ın Malik (r.anh)'den almak
istediği altın yüz dinar idi ve Talha'nın bu altınları Malik'den alıp eli ile
evirip çevirdiği belirtilmiştir. Ömer (r.anh)'ın müdahalesinde söylediği;
"Veya Malik'in altınını kendisine geri vereceksin" sözü de Talha'nın
altınları eline aldığına delalet eder. Cennetle müjdelenen 10 güzide sahabiden
birisi olan Talha (r.anh) altın ile gümüş biribiriyle değiştirilirken ikisinin
de peşin ve hazır olmasının şart olduğuna dair hükmü işitmediği ve böyle bir
satışın meşru olduğunu zannettiği için bu muameleye girişmiş, sonra Ömer
(r.anh) konu hakkındaki hadisi rivayet etmekle durumu bildirmiştir.
Talha
(r.anh)'ın hizmetçisinin Gabe isimli köyde olduğu bazı rivayetlerden
anlaşılmaktadır. Gabe, Medine-i Münevvere yakınında bulunan bir köydü. Bu
yerde; Talha'nın hurmalığı ve malı olduğu Kastalani'de belirtilmiştir.
Nevevi bu
hadisin şerhinde şöyle der: Rebevi (faizsel) iki mal mübadele edildiğinde
bakılacak; Eğer ikisi faiz illetinde ortak iseler, mübadele esnasında her
ikisinin teslim ve tesellümü şarttır. Birisinin veresiye olması halinde faiz
olur. Bu hadis, buna delalet eder. Faiz illetinde ortak olan iki mal ayni
cinsten olsun başka başka cinslerden olsun hüküm aynidir
(Nevevi'nin yukardaki
sözlerini bir örnekle açıklayalım: Mesela: Altın ve gümüşün faiz illeti, bu
malların alım satımlarının tartı usulü ile yapılmasıdır. Şu halde faiz illeti,
altında ve gümüşte aynidir. Bu itibarla altın ve gümüş, faiz illetinde
ortakdırlar. İki parça altın da faiz illetinde ortak sayılırlar. Gümüş de
böyledir. Yani iki parça gümüş de faiz illetinde ortak sayılır. Çünkü bunların
hepsinin mübayaası tartı usulü iledir. Altın ve gümüşteki faiz illetinin bu
olduğu, Ebu Hanife'ye göredir. Şafii'ye göre bunların faiz illeti. bunların
mübayaalarda nakid ve bedel olarak kullanılmasıdır. Bunlardaki faiz illetinin
başka şeyolduğuna dair bilgiler 48. babta verilmiştir. Hülasa, bütün alimlere
göre altın ve gümüşün faiz illeti aynidir. Şu halde altın altınla veya gümüşle
mübayaa ve gümüş veya altınla mübayaa edildiği zaman satılan ve satın alınanın
ikisinin de peşin verilmesi gerekir. Birisinin veresiye olması faizdir. Buğday,
arpa, hurma ve bunlar gibi faizsel maddeler de böyledir. Bunların da faiz
illeti aynidir. Şu halde buğday buğdayla veya arpayla mübayaa edildiğinde
satılanın ve satın alınanın ikisinin de peşin olması şarttır. Aksi halde faiz
olur.)
PEŞİN VERİLMESİ
NASIL GERÇEKLEŞİR?
Malik ve
arkadaşları bu hadisi delil göstererek: Altının altınla veya gümüşle, gümüşün
de gümüşle veya altınla mübayaasında satış akdinin hemen arkasında satılan ile
satın alınanın teslim ve tesellümü gerekir. Satış akdinden hemen sonra
yapılmayıp da biraz ara verildikten sonra ve henüz taraflar satış akdinin
yapıldığı yerden ayrılmamış iken teslim ve tesellüm yapılsa bile bu satış batıl
ve faiz sayılır, demişlerdir.
Ebu Hanife,
Şafii ve başka alimler: Teslim ve tesellümün, satış akdinin yapıldığı yerde ve
taraflar biribirinden aynlmamış iken yapılması gerekir. Fakat satış akdinin
hemen arkasında ve hiç ara vermeden yapılması şart değildir. Taraflar satış
akdinden sonra biribirinden ayrılmadıkça. aradan bir iki veya daha fazla gün
geçse bile teslim ve tesellüm yapılabilir ve faiz sayılmaz. Şu halde önemli
olan husus, tarafların biribirinden ayrılmadan teslim ve tesellüm işini
yapmalarıdır, demişlerdir. Bu hadis, Malik ve arkadaşları için delil olmaz.
Talha (r.anh)'ın, Malik bin Evs (r.anh)'ın altınlarını teslim alması ve gümüşü
bilahere ona vermesi teklifine gelince, Talha. diğer alım satımlar gibi bu nevi
satışın mübah olduğunu zannetmişti. Ömer (r.anh) Peygamber (s.a.v.)'in hadisini
okuyunca, Talha bu satış işini bıraktı." Nevevi'nin sözü bitti.
Ali (r.anh)'ın
hadisine gelince, bundan çıkarılan hükümler şunlardır;
1. Altın ayni
ağırlıktaki altmla, gümüş de ayni ağırlıktaki gümüşle satılabilir. Ancak
satılan ile almanm ikisinin de peşin verilmesi şarttır.
2. Biribiriyle
değiştirilmesi istenen altmların veya gümüşlerin ağırlıkları ayni olmayıp
birisi diğerinden fazla olursa veya birisi veresiye olursa, yahut ikisi de
veresiye olursa satış batıl olup faiz sayılır,
3. Altın,
gümüşle satılmak istenirse veya gümüş, altınla satılmak istenirse, satılan ile
satın alınanın ağırlıklarının eşit olması şart değildir. Birisi diğerinden
tartı açısından fazla olabilir. Ancak satılan ile satın alınanın ikisinin de
peşin verilmesi şarttır. Birisinin veya ikisinin veresiye olması faiz sayılır.
Hadisin
sonundaki; ............. cümlesi hadiste geçen bütün alım satımlara şümullüdür.
Yani altın, altınla veya gümüşle, keza gümüş, gümüşle veya altınla
değiştirilirken satılan ile alınanın her ikisinin peşin verilmesi gereklidir.